کتاب حق در فلسفه حقوق نوشته حسن شهابی، به بررسی مفهوم حق، حق در مکتب طبیعی، حق سنتی و مدرن و مفهوم حق در مکاتب حقوقی می‌پردازد.

حق به مفهوم اصطلاحی آن به وقوع حتمی، سزاوار، شایسته، عدل، داد، بهره معین کسی، نصیب، آنچه ادای آن واجب باشد، ثابت انکار نشدنی، آن که واجب کند، مال، شأن خصوص، باب، درباره او، راستی، درستی، مزد، معنی شده است.

مفهوم واژه حق در اختیار، امتیاز، توان، نفع، اراده صاحب حق، حکومت اراده، توانایی، قدرت، حمایت، عدم تجاوز، سلطه، معنا شده، واژه حق؛ «توانایی است که حقوق هر کشور به اشخاص می‌دهد تا از مالی به طور مستقیم استفاده کنند یا انتقال مال و انجام دادن کاری را از دیگران بخواهند». و حق؛ امتیاز اختصاص یافته است. واژه «حق» به معنی عدالت نیز به کار رفته و استعمال می‌شود، برای مثال وقتی در داوری بین دو تن گفته می‌شود: «حق این است» یعنی عدالت چنین اقتضاء دارد و در نظریۀ «احساس حقوق» حقوق به معنای عدالت به کار رفته است: یعنی آنچه که باید در شمار حقوق باشد.

«حق» در نظر هگل منطبق با «روح مجرد» است؛ روحی که خفتۀ آن سرگردان در طبیعت است و بیداری آن وجدان و شعور جهان می‌داند. بعضی‌ها «حق» را به معنی اراده آزاد تضمین شده، حمایت سود و منفعت، تکلیف، ادعا، امتیاز، مطالبه، مصونیت، انتخاب، آزادی، حاکمیت فرد، رفاه، ارزش، مسؤلیت، شایستگی، استحقاق، قدرت، شمرده‌اند. واژه «حق» به طور عام و یکسان برای دلالت کردن بر نوعی مزیت قانونی اعم از ادعا، امتیاز، قدرت، یا مصونیت به کار می‌رود.

در بخشی از کتاب حق در فلسفه حقوق می‌خوانید:

حق شناسی؛ به دنبال تحلیل نظری و عملی حقوق در انتزاعی‌ترین سطح ممکن است. مطالعۀ؛ مسائل مربوط به «ماهیت حق در استدلال‌های حقوقی» که به دفعات می‌توان در رشته‌های اصلی حقوق و دیگر علوم با آن مشاهده نمود. به عبارت دیگر «حق» نیز غالبا برای پژوهش‌های نظری در خصوص حقوق «بدان گونه که هست» به کار می‌رود ولی دامنۀ این تحقیقات فراتر از مرزهایی است که حقوق‌دانان حرفه‌ای برای حقوق قائلند. مانند: مطالعۀ رویکرد نسبت به مفهوم «حق در حقوق» آن چنان که از نامش پیداست، از جایگاه «حق» به هر دانشی می‌پردازد مطالعۀ مسائل حقوق مانند: «حق وعدالت و آزادی و اقتدار...».

همانند: «امتیاز و اختیار» «شخصیت حقوقی» و غیره... ولی نویسندگان سنتی و معاصر، توجه کمی به این مفهوم‌ها و تفا‌وت‌های آن نشان می‌دهند؛ حوزۀ حقوقی مدرن حصارهای اندکی دارد. اما حق در حقوق در یک جهان سنتی و مدرن انسانی به شناخت دقیق حق در عالی‌ترین موقعیت‌های پیش رو به حق جهانی آرام و عاری از هر گونه باطل گرایی و بی عدالتی و بی انصافی در زندگی پایان می‌دهد آن گونه که همواره بر محور فرامین حق تعالی و پیامبرانش (ص) استواری بر ایمان همین راه حق بوده را در کُتب مقدسین نازل یافته بود و سنت ذاتی پاک اخلاقی و به حق این بزرگواران که تجلی یک‌صدو بیست و چهار هزار پیغمبر (ص) و خاندان پاکشان است.

و بهترین آدمیان عصر خود و خوب‌ترین انسان‌هاست به عرصۀ ظهور رسیده و بحق‌اند. که پیروان چند میلیارد نفری را دعوت به خداپرستی فرمودند با وجود این شرارت‌ها و بی‌عدالتی‌های اخیر، لغزیدن در ورطۀ ساده انگاری و لفاظی به هنگام بحث دربارۀ «حق در احترام اخلاقی و ماهیت بنیادی حقوق» است. بندگی خدا و احترام به پیامبران (ص) به حق در سنت ثابت و حق در معاصر متغیر، «حق، حقوق، عدل و انصاف و مفاهیم صحیح آن»، در به ‌کار‌گیری «مفهوم حق» ضروری است. و نقش تعین کننده‌ای در حق هر یک و دفاع از ارزش‌های والای انسانی و آرمان‌های حقیقی انسانیت به حد کمال شخصیت ارزشمند «حق گرایان دارد».

حق آن‌ گونه که روش به کارگیری امر خدا و پیامبران (ص) در کتب مقدسن قرآن معرفت حق در شیوۀ زندگی ما را به سعادت و تعالی شخصیت انسانی هدایت‌گر و روشنایی می‌بخشد.

فهرست مطالب
فصل اول: مفهوم حق
1-1- حق در لغت
تعریف «حق» در نهج البلاغه
1-2- حق در اصطلاح
الف، حق؛ اختیار و توان و سلطه
ب، حق؛ قدرت اراده
ج، تصرف نشان خارجی حق
د، حق؛ تعلق به شخص و ارتباط آن
ه، حق؛ نفع حمایت شده از سوی حقوق
و، حق؛ آمیزۀ تعلق وتوان
1-3- عناصر حق
الف، حق؛ امتیاز اختصاص یافته
ب، تمیز حق و اختیار
ج، تحلیل نهایی و تعریف حق
1-4- مبنا و جوهر حق
الف، نکات لازم در تئوری و جوهر حق
ب، تمایز انصاف و حق
1-5- حق الله
الف؛ حق اولی
ب، حق در شخصیت حضرت آدم (ص)
ج، اللّهُمَّ صَلّ علَی مُحمّد و آل مُحمّد خدایا درود فرصت بر مُحمّد (ص) و آل او
1-5-1- حق الناس
الف؛ حق پیامبران (ص) برترین‌های نسل انسان
ج؛ حق شهید
1-6- حق در ترسیم چهارگانه هوفلد
ب، حق آزادی
ج، حق قدرت
د، حق مصونیت
ه، خلاصه لازم و ملزوم‌های بر آمده از چهار رابطۀ متقابل
1-6-1- اقسام حقوق
الف؛ حقوق عمومی
ب؛ حقوق خصوصی
1-7- حق در مبانی تقسیم
1-7-1- گفتار اول، حق غیر مالی و حق مالی
الف، تعریف این دو حق
ب، مفهوم دارایی در حقوق مالی و غیر مالی
ج، رابطۀ دارایی با شخصیت
د، حق در مفهوم دارایی
ه، تفاوت‌های حق غیر مالی و حق مالی
و، مبانی تقسیم حق مالی و حق غیر مالی
ز، حق در معیار منطقی
ح؛ اختلاط دو چهرۀ مالی و غیر مالی در حقوق
1-7-2- گفتار دوم، اقسام حق مالی
قسم اول، حق عینی
الف، ارکان اصلی حق عینی
ب، مبانی تقسیم حق عینی
ج، نقص این تقسیم و نزدیک شدن آثار حق عینی و دینی
د، اقسام حق عینی
ه، ارکان حق عینی تبعی
و، اهمیت حق عینی و امتیاز آن بر حق دینی
ز، تفاوت این دو حق
قسم دوم، حق دینی
الف، تمیز حق و اختیار حق بر روابط
ب، نتیجه لزوم حفظ تقسیم
1-8- حقوق معنوی
1-9- حق؛ در شخصیت
فصل دوم: حق در مکتب طبیعی
2-1- مفهوم «حق» در حقوق فطری و سیر تاریخی آن؛ ایران و روم و یونان
الف، حق در ریشۀ تاریخی یونان
ب، «رواقیون»
ج، سیسرون
د، نظریه رواقیون
2-2- حق در حقوق روم
الف، اقسام حقوق در روم
ب، اقسام قوانین در روم
2-3- حق در حقوق ایران
الف، خدا پرستان؛ ویژگی این نظام‌های مذهبی
ب، حق در حقوق فطری مذهب امامیه
ج، حقوق فطری نزد حکیمان اسلامی
2-4- خردگرایان، انتساب حقوق طبیعی به عقل فطری
الف، نظریۀ حقوق فطری
ب، نقش مکتب حقوق طبیعی
2-5- جان لاک
الف، دولت طبیعی
ب، حق در نتایج حقوقی لاک
ج، افول و احیای مکتب حقوق طبیعی
د، مفهوم‌های نو از حقوق طبیعی
ه، حقوق طبیعی انتزاعی و فطری عملی
و، مفهوم محدود حقوق طبیعی
ز، عدالت زمانه؛ حقوق طبیعی تغییر پذیر
ح، حقوق طبیعی تجربی نظریۀ ورداس
ط، عدالت خواهی فطری
ی، (نظریۀ احساس حقوق)
ک، ارزیابی هگل عقل در ستایش قدرت
2-6- مکتب اشراق یا درون بینی
الف، سهروردی
ب، «حق در حکمت اشراق»
ه، اصول مکتب اشراق در نظریۀ علمای حقوق معاصر
پیتراسیزکی
ژنی
هوریو
لوفور
و، مکتب اصالت اعتقاد
2-7- «هابز»
الف، تمایل ظاهری منطق حقوق به ریاضی
2-7- آکویناس
الف؛ حق حضرت عیسی مسیح (ص)
ب، دیدگاه مکتب حقوق فطری آکویناس
ج، مفهوم حق با حق انتخابی
2-9- حقوق فطری در نظام حقوقی ایران
الف، پیشینۀ تاریخی
ب، قانون اساسی جمهوری اسلامی
فصل سوم: حق سنتی و مدرن
3-1- حق بودن و حق داشتن
3-2- حق داشتن و خوب بودن
الف، حق به معنای داشتن (معاصر)
ب، ظهور حق رفاهی
ج، مفهوم حق انتخابی
د، حق و انتخاب یا آزادی
ه، خداپرستان حق شناس
و، حق در اخلاق حقوقی
فصل چهارم: مفهوم حق در مکاتب حقوقی
4-1- حق در مکتب طبیعی
4-2- حق در مکتب تحلیلی
الف، مکتب تحلیلی آوستن
ب، مکتب حقوق آمرانه یا تحلیلی
ج، ارزیابی این مکتب
د، مختصر و مفید
4-3- حق در مکتب تحققی
الف، مبانی این مکتب‌ها
ب، مکتب‌های تحققی را می‌توان به سه گروه تقسیم کرد
ج، روانشناس حقوق ریپر، و لزوم تأیید مکتب تحققی حقوق
د، خصوص اخلاق مذهبی برتر از اخلاق اجتماعی و عدالت
4-4- حق در مکتب اثبات گرایی
4-5- حق در مکتب اقتصادی
الف، حق در اجتماع بشری
ب، نیروی سازندۀ حقوق
ج، آرشیوحقوق
4-6- مطالعۀ انتقادی حقوق، نظریۀ فمنیسم
الف، (فمنیسم لیبرال)
ب، (فمنیسم رادیکال)
ج؛ فمنیسم پسامدرن
د، فمنیسم تفاوت
4-7- حق در مکتب تفسیر
الف، استنباط حقوقی
ب، جدی گرفتن حق
فهرست منابع
الف- به زبان فارسی
ب- زبان عربی
ج- زبان فرانسه
د- منابع انگلیسی