پیدایش رسانه ­های نوین همچون رادیو و تلویزیون و در تداوم آن گسترش سرسام ­آور رسانه­ ها در دنیای معاصر و تبدیل جهان واقعی به دنیای مجازی از پدیده ­های متأثر از مدرنیسم بوده و زادگاهی غربی دارد. فارغ از هر گونه داوری اخلاقی، ظهور جوامع جدید در عصر پسارنسانس و رشد شهرنشینی در ابعاد گسترده آن، دوره­ ای جدید را در زندگی بشریت به وجود آورد. گسترش جوامع و رشد تکنولوژی در پی ظهور علوم جدید و همچنین تعاریفی همچون انسان جدید، جامعه­مدرن، مفاهیم و مولفه­‌هایی نوین در جوامع ظهور کرد. از سده بیستم تا به امروز، فرهنگ بیش از پیش در کانون توجه قرار گرفته و بسیاری از مباحث جاری جامعه، در حوزه‌هایی چون سیاست و اقتصاد رنگ و رویی فرهنگی گرفته است. مقوله فرهنگ و چگونگی ارتباط آن با جامعه و دولت یا نقش دولت ها در استفاده از ابزار فرهنگ و پیوند آنها با یکدیگر از جمله مسایلی است که در دهه­ های گذشته توجه بسیاری از پژوهشگران حوزه علوم اجتماعی را در سراسر جهان به خود جلب کرده است. رسانه­ های ارتباطی از جمله مهمترین ابزار فرهنگی در دنیای معاصر محسوب می شود که تحولات شگرفی را در تعامل میان انسانها با یکدیگر و همچنین در ارتباط میان دولت و ملت ها ایجاد کرده و از طرفی دیگر ابزار سلطه­ ای برای صاحبان آن فراهم آورده است. در جهان امروزی که به تعبیری «دهکده جهانی» نام گرفته است، رسانه ­ها تقریباَ بر همه شئون زندگی انسانی تأثیرگذار بوده و آنچنان زندگی ما را دربرگرفته ­اند و کمتر انسانی در کره خاکی یافت می ­شود که مستقیم یا غیرمستقیم با رسانه­ ها در ارتباط نباشد و از آن تأثیر نپذیرد. رسانه ­ها واسطه فعال بوده و ایجاد کننده تفاهم و تزاحم میان شهروندان هم در واحدهای ملی و هم در واحدهای فراملی هستند. در دنیای کنونی، ما در همه شئون زندگی خود در متن و بطن یک فرایند رسانه ­ای شدن رو به رشد زندگی می­ کنیم. رسانه ­ها تار و پود نمادین زندگی اجتماعی را تشکیل می‌دهند و آنچه باعث شده فرهنگ سنتی از فرهنگ مدرن متمایز شود، حضور و نقش رسانه­ها است. تامپسون پیرامون اهمیت رسانه می­ گوید: امروزه نمی­ توان امور را بی­حضور کتاب، روزنامه، رادیو و تلویزیون و دیگر رسانه ­ها قابل تصور دانست.

چگونگی تاسیس سازمان تلویزیون ایران

در ایران تا قبل از ۱۳۳۷ خورشیدی هنوز چیزی به نام تلویزیون به خانه مردم ایران راه پیدا نکرده بود. تا آن زمان این رادیو بود که بدون حضور رقیبی جدی برای خودش یکه‌تازی می‌کرد اما از ۱۳۳۷ خورشیدی سر و کله دستگاه شگفت‌انگیزی که بعدها به آن لقب جعبه جادو دادند، پیدا شد. البته گویا قبل از ۱۳۳۷ خورشیدی هم برای راه‌اندازی تلویزیون تلاش‌هایی شده بود اما آن تلاش‌ها در ‌نهایت به سرانجامی نرسیدند براساس این روایت، فکر راه‌اندازی تلویزیون در ایران به ۱۳۳۵ خورشیدی بر می‌گردد. جوانی به نام آقای کازرونی، اهل اصفهان که از یک خانواده ثروتمند بود و در خارج کشور، کارگردانی سینما خوانده بود به این فکر افتاد که در ایران تلویزیون تاسیس کند و از این طریق یک منبع درآمد مطمئنی را برای خود ایجاد کند. حتی با شرکت‌های خارجی‌ای که فرستنده‌های تلویزیونی تولید می‌کردند، وارد مذاکره شد اما این صحبت‌ها به نتیجه نرسید و توافقی انجام نشد...

تا اینکه در ۲۹ تیر ۱۳۳۷ خورشیدی، تصویب ماده ‌واحده‌ای با ۴ تبصره در مجلس شورای ملی راه را برای راه‌اندازی نخستین فرستنده تلویزیون در ایران هموار کرد. در این قانون آمده است: «ماده واحده ـ دولت مجاز است یک دستگاه فرستنده (تلویزیون) و کلیه لوازم آن (به تشخیص وزارت پست و تلگراف و تلفن) که در تهران نصب و به کار می‌افتد از پرداخت حقوق و عوارض گمرکی معاف و از تاریخ شروع به کار تا پنج سال از پرداخت مالیات معاف نماید.

تبصره۱ـ دستگاه مزبور از نظر رعایت اصول فنی تابع دستور وزارت پست و تلگراف و تلفن بوده و از نظر تنظیم و اجرای برنامه‌ها مطیع مقررات و دستور اداره کل انتشارات و رادیو خواهد بود. تبصره۲ـ معافیت مذکور از حقوق گمرکی فقط محدود است به صورت لوازمی که وزارت پست و تلگراف تشخیص می‌دهد و دستگاه‌های گیرنده تلویزیون مشمول این معافیت نبوده و از نظر پرداخت حقوق و عوارض گمرکی در حکم دستگاه‌های رادیو خواهد بود. تبصره۳ـ مشخصات فنی این دستگاه تلویزیون را دولت ظرف پانزده روز از تاریخ تصویب این قانون برای اطلاع عموم اعلام خواهد کرد. تبصره۴ـ وزارتخانه‌های پست و تلگراف و تلفن ـ دارایی ـ گمرکات و انحصارات مامور اجرای این قانون می‌باشند.

این قانون پس از اظهار ملاحظات مجلس سنا به تصویب مجلس شورای ملی رسید. حبیب‌الله ثابت، سرمایه‌دار بخش خصوصی، تأسیس یک فرستنده تلویزیونی را به دولت وقت پیشنهاد داد و دولت نیز پیشنهاد او را پذیرفت و برای آن که کار جنبه قانونی داشته باشد، مجلس شورای ملی در تیر  ۱۳۳۷ خورشیدی ماده‌ای با چهار تبصره به تصویب رساند که به موجب آن، اجازه داده شد، فرستنده تلویزیونی در تهران زیر پوشش وزارت پست و تلگراف و تلفن ایجاد شود.

بدین ترتیب در ۱۱ مهر ۱۳۳۷ خورشیدی مراسم افتتاح نخستین فرستنده تلویزیون از ساعت ۵ بعدازظهر آغاز شود. نمایندگان مطبوعات یکی – دو ساعت زودتر در محل افتتاح حاضر شده بودند تا چیزی از چشمانشان دور نماند. پخش پیام محمدرضا پهلوی که از کاخ اختصاصی‌اش قرائت شد به اضافه پخش فیلم مسافرت او به ژاپن، قرائت پیام نخست‌وزیر و صحبت‌های وزیر پست و تلگراف و حبیب‌الله ثابت و پسرش ایرج (مدیرعامل تلویزیون) و پخش چند برنامه نمایشی و موسیقایی از برنامه‌های روز افتتاح تلویزیون بود.

 حبیب‌الله ثابت در لابه‌لای صحبت‌هایش خطاب به مخاطبان تلویزیون گفت: «... و اما شما بینندگان و شنوندگان عزیز اگر وقتی قسمتی از برنامه را مطابق سلیقه خود نیافتید با در نظر گرفتن اشکالات و این نکته مهم که ذوق و سلیقه‌ها مختلف است بر ما ببخشید. به علاوه از شما تمنا داریم که ما را در اجرای این خدمت یاری کنید و نه تنها معایب و نقایص را گوشزد فرمایید بلکه ما را از آنچه برای بهبود و تکمیل برنامه‌ها به نظرتان می‌رسد کتبا یا شفاها برخوردار و قرین امتنان نمایید. ما برای این‌گونه پیشنهادها جوائزی ترتیب خواهیم داد که در آینده به اطلاع  شما خواهد رسید...» برنامه‌های تلویزیون در نخستین روزها از ساعت ۶ عصر شروع می‌شد و تا ۱۰ شب ادامه داشت. در این چهار ساعت معمولا هر روز ابتدا برنامه‌هایی مخصوص خردسالان و کودکان و سپس برنامه‌های ورزشی، فیلم سینمایی، تدریس زبان، اخبار، بحث روان‌شناسی پخش می‌شد.

واکنش مردم به ورود تلویزیون به زندگی آنها

در آن روزها که مردم ایران برای نخستین بار طرز کار تلویزیون را از نزدیک می‌دیدند، آنقدر عملکرد این دستگاه برایشان عجیب بود که چه بسا آنها را به فکر فرو می‌برد و پرسش های زیادی را در ذهنشان ایجاد می‌کرد. مردم می‌خواستند بدانند چطور از فرسنگ‌ها فاصله تصاویر به صفحه تلویزیون‌ها فرستاده می‌شود. نگاهی به آگهی‌های تبلیغاتی نشریات در آن روزها وجود چنین حال و هوایی را تایید می‌کند. در آگهی‌های آن دوره حتی تبلیغ کتاب‌هایی درباره تلویزیون هم به چشم می‌خورد؛ کتاب‌هایی مثل «تلویزیون برای همه» تالیف مهدی نعمت‌اللهی یا کتاب «رادیو و تلویزیون» تالیف جک گولد با ترجمه حسن ایزدی. همچنین «سرویس تعمیر رادیو و تلویزیون» یا «کلاس کارآموزی علمی و عملی رادیو و تلویزیون» هم از جمله آگهی‌هایی هستند که در نشریات آن روزها جلب توجه می‌کنند.

همچنین روزنامه اطلاعات در یادداشتی ۲ روز بعد از افتتاح فرستنده تلویزیون در صفحه دوم خود به کم و کیف این اتفاق پرداخت و آن را یک جهش اجتماعی خواند. نویسنده آن یادداشت درباره تلویزیون که تازه میهمان ایرانیان شده بود، نوشت: «... صرفنظر از اختراعات وحشت‌انگیز جنگی، هنوز تلویزیون آخرین و جدیدترین اختراعی است که علم و تمدن انسانی به آن دست یافته... تلویزیون تنها وسیله تفریح و تفنن نیست بلکه در درجه اول از حساس‌ترین وسایل ارتباطی بوده و در تمام کشورهایی که از آن بهره‌مندند مورد استفاده آموزشی و هنری قرار می‌گیرد. با کثرت گرفتاری‌هایی که در زندگی جدید برای انسان‌ها به وجود آمده است، زمان آنقدر کوتاه به نظر می‌رسد که می‌توان گفت دیگر ظرفیت در بر گرفتن تمام کارها را ندارد و باید بسیاری از کارها را در ضمن کار دیگر انجام داد. کارگری که ضمن کار در کارخانه فیلم تماشا می‌کند یا سخنان یک شخصیت علمی و اجتماعی را که در اتاق خود سخن می‌گوید، می‌شنود و خود او را هم می‌بیند، چندین کار را در آن واحد انجام می‌دهد، زن خانه‌داری که ضمن پرستاری کودک و انجام کارهای خانه خود از حضور در یک جلسه سخنرانی یا مصاحبه مطبوعاتی محروم نمی‌شود از وقت خود چندین استفاده به عمل می‌آورد که اکنون با داشتن تلویزیون این قبیل استفاده‌ها برای مردم کشور ما نیز میسر و ممکن می‌شود...»

به این ترتیب با تاسیس نخستین فرستنده تلویزیونی در ایران گام نخست برای باز شدن پای جعبه جادو به خانه ایرانیان برداشته شد اما باید اذعان کرد که تلویزیون ایران در ابتدا به صورت یک بخش خصوصی اداره می‌شد که در هر روز چهار ساعت برنامه پخش می‌کرد. با بهره‌برداری از فرستنده‌های دیگر در سطح کشور و تغییر ساختار آن، تلویزیون ملی ایران در آبان ۱۳۴۵ به صورت تلویزیون دولتی، به طور آزمایشی آغاز به کار کرد تا اینکه  افتتاح رسمی سازمان تلویزیون ملی ایران در ۲۹ اسفند ۱۳۴۵ صورت گرفت. سرانجام با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، این سازمان به‌ صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران تغییر نام داد و با گذشت زمان، فعالیت آن به شکل افزایش فرستنده و شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی در تهران و شهرستان‌ها رو به گسترش نهاد.