تقیزاده؛ نیم قرن بعد...
حمیدرضا محمدی
«سیدحسن تقیزاده»، بیشک یکی از برجستهترین اندیشمندان و سیاستمداران ایرانِ معاصر است؛ او که هم در سیاست فعالیت میکرد و هم قلم در دست داشت و در حوزههای مختلف از تاریخ و اسطوره تا ادبیات و فلسفه مینوشت.
اگر قائل به این باشیم که تقیزاده مرد سیاست است، پس او را باید از دیگر هممسلکانش به کلی متمایز ساخت. او خود را تنها صاحب نقشی _ بهویژه در جوانی _ در مجلس و زمین سیاسیبازیها نمیدانست، بلکه چنان یک اندیشمند، میکوشید در شئون دیگر هم وارد شود – و البته دانشی گسترده نیز داشت -، که اگر جز این بود، پس از به ناکامی کشیده شدن مشروطه، وقتی ناچار به هجرت شد، دست به انتشار جریده کاوه نمیزد. اما کاوه تنها یک جریده نبود، یک رسانه بود و او چون قدرت رسانه را در همان زمان نیک میدانست، دست به نگارش نوشتاری مهم و دورانساز در نخستین شماره دوره دوم (شماره ۱/ سال پنجم/شماره مسلسل ۳۶/ چاپ برلن) آن زد.
این مطلب که تاریخ «۱۴ شهریورماه قدیم ۱۲۸۹ یزدگردی/ غرّه جمادیالآخر ۱۳۳۸/۲۲ ژانویه ۱۹۲۰» بر پیشانی دارد، چنان سروصدا به پا کرد که اگر گوش خود را تیز کنیم، تا همین امروز هم میتوان صدایش را شنید. او به این سبب، هم تشویق شد و هم تقبیح _ و شاید هم بعضا تکفیر _ . او در بخشی از سرمقاله خود چنین نوشت:
«در نتیجه این جنگ ایران در وضع و موقع به کلی تازه و جداگانهای واقع شده که هیچ نسبتی به وضع سابق ندارد و تقریبا ممکن است فرق وضع سابق و حالیه را به فرق میان مرض حاد و مزمن قیاس کرد. خطرهای سیاسی پیش از جنگ مثل وبا و طاعون و شقاقلوس بودند و خطر حالیه مثل سرطان و کوفت. امراض سابق بیشتر تند جنبیدن و دست و پا زدن و پی طبیب و دوا دویدن و جنگیدن شدید با مرض لازم داشت و مرض حالیه بیشتر پرهیز و مواظبت دائمی و حزم و عقل با استقامت و ثبات میخواهد و حوصله و دنبال کار گرفتن لازم دارد. هیجان حاد و زودگذر و شور و غلیان موقتی نتیجه زیاد ندارد برعکس مبارزه معنوی دائمی و آرام و مجاهدت متین و عاقلانه منتج به کامیابی تواند شد. خطر عثمانی و روس خطر زور محض و جبر و قهر و تحکم بود بهطور غلبه و استیلا و مخصوصا اولی به ملیت ایران و وحدت ملی آن از یک طرف و تمدن و آبادی آن از طرف دیگر بزرگترین و بدترین کل خطرها و آفات بود و دومی به استقلال مملکت و بقای نام و نشان دولت و آزادی ایران اعظم غوائل. ولی خطر انگلیس در ایران خطری است از نوع دیگر یعنی علم، عقل، تدبیر، حیله، پرفنی و حکمت همانقدر در آن دخیل است که قشون، توپ، تفنگ و سرنیزه و لهذا مجاهده و مبارزه با این مرض که در رگ و ریشه مملکت و ملت به تدریج و مرور زمان رخنه و کار میکند و مقصدش اسیری اقتصادی ملت و شاید عقب نگهداشتن اوست در علم و معرفت که وسیله نجات است فقط ثبات و پایداری و عقل و حزم میخواهد.
به عقیده نویسنده سطور امروز چیزی که به حد اعلا برای ایران لازم است و همه وطندوستان ایران با تمام قوی(تحتاللفظ) باید در آن راه بکوشند و آن را بر هر چیز مقدم دارند سه چیز است که هرچه درباره شدت لزوم آنها مبالغه شود کمتر از حقیقت گفته شده: نخست قبول و ترویج تمدن اروپا بلاشرط و قید و تسلیم مطلق شدن به اروپا و اخذ آداب و عادات و رسوم و ترتیب و علوم و صنایع و زندگی و کل اوضاع فرنگستان بدون هیچ استثنا (جز از زبان) و کنار گذاشتن هر نوع خودپسندی و ایرادات و بیمعنی که از معنی غلط وطنپرستی ناشی میشود و آن را «وطنپرستی کاذب» توان خواند. دوم اهتمام بلیغ در حفظ زبان و ادبیات فارسی و ترقی و توسعه و تعمیم آن، سوم نشر علوم فرنگ و اقبال عمومی به تاسیس مدارس و تعمیم تعلیم و صرف تمام منابع قوای مادی و معنوی از اوقاف و ثلث و وصیت تا مال امام و احسان و خیرات از یک طرف و تشویق واعظین و علما و سیاسیون و جراید و انجمن ها غیره و غیره از طرف دیگر در این خط تا کار به جایی برسد که مجلس شورای اسلامی که محض مقبولیت میان عوام سالی ده روز در بهارستان روضهخوانی میکند سالی یک ماه مجلس درس اکابر شبانه در بهارستان ترتیب دهد (باز محض مقبولیت) و انجمن اتحادیه تجار طهران که محض کار تجارتی تاسیس شده و دور هم گرد آمدهاند چنانکه در مرامنامه خودشان در ماده اول (محض جلب عوام) «تقویت اسلام و ترویج شرع مبین» را میگنجانند با آنکه تقویت اسلام مستقیما ربطی به موضوع ایشان ندارد، در یکی از مواد مهمه نظامنامه خود هم ترویج مدارس ملی را قید بکند.
این است عقیده نگارنده این سطور در خط خدمت به ایران و همچنین رای آنانکه به واسطه تجارب علمی و سیاسی زیاد با نویسنده هم عقیدهاند:
«ایران باید ظاهرا و باطنا، جسما و روحا فرنگیمآب شود و بس».
اگر عقلای ایران این طریقه را اختیار کرده و در آن راه جدا کار بکنند، نه تنها ایران آلاد و خوشبخت میشود بلکه از خطرات حالیّه که در آن واقع است و از خطرات آینده که از دوباره زنده شدن روس و تاثیرکار کردن، میکروب فسادی که عثمانیها در ممالک مجاوره ما و بعضی از ولایات ایران پاشیدند قویّا متحمل است ظهور کند، خلاص میشود.
باید در خاتمه این بیان اصول عقاید، این را نیز بگویم که به عقیده نگارنده شاید بزرگترین و موثرترین کلّ خدماتی که در این راه توان کرد، نشر ترجمههای یک سلسله از کتب مهمه اروپاست به زبان فارسی سهل و آسان در ایران.
مسئولیت اداره و همچنین مندرجات روزنامه جدید «کاوه»، من بعد از جزء و کلّ، منحصرا با نویسنده این سطور خواهد بود.»
او در این یادداشت، آنچه را محفوظ دانسته، زبان فارسی و فرهنگ ایرانی و مشتقات و متعلقات آن است و البته، آن را میتوان یک مانیفست ازسوی نهاد روشنفکران ایرانی قلمداد کرد که قرعه فال به نام تقیزاده زده و او نوشت و منتشر کرد.
اما او درست نیم قرن بعد، طی دو سخنرانی در ۱۶ و ۲۸ آذر ۱۳۳۹ که به خواست محمد درخشش در انجمن مهرگان ایراد شد، کوشید آن نوشته ۵۰ سال قبل را ترمیم بخشد و تفهیم کند. او جایی در خطابه اول گفته است: «من البته معتقد به لزوم اخذ تمدن غربی و علم و معرفت و کمالات و تربیت و فضایل مطلوب و ضروری و بلکه مستحبات و مستحسنات اوصال ملل متمدن هستم، ولی آرزومند آنم که زبده نفوس تربیتیافته ما آداب و سنن ملی مطلوب و بیضرر خود را نیز حفظ کنند و آنها را حقیر نشمرده، با نهایت متانت و سرافرازی به رعایت آنها مقید باشند و بدون خصومت به ملل دیگر و آداب آنها یا حقیر شمردن آنها حیثیت ملی خود را نگاه دارند.» و یا در خطابه دوم بر آن است که: «تقلید از ممالک مذکور در فوق هم که مستحسن شمردیم، همانا محدود بر نظام سیاسی مبنی بر آزادی و علم است که مطلوب است نه بسیاری از عادات و آداب نامطلوب آنها».
حال که امروز، وفات سیدحسن تقیزاده (۵ مهر ۱۲۵۷ - ۸ بهمن ۱۳۴۸)، پنجاه ساله میشود، باید که او دوباره خواند و بررسی کرد؛ یک داوری علمی خالی از اغراض سیاسی.
مطالب مرتبط
تگها
مطالب پربیننده
- اربعین؛ پلی به سوی وحدت جهانی
- چالشهای ازدواج در دوران پیری
- اذن پدر برای ازدواج دختر لازم است یا خیر؟
- معرفی سوغات و صنایع دستی مازندران
- چگونه عطر مناسب بخریم؟
- زندگی نامه مسعود پزشکیان
- رابطه زناشویی برنده و بازنده ندارد
- درباره دوران بحرانی نوجوانی
- بازار کرمان با قدمت ۶۰۰ سال
- معرفی موزه هنرهای معاصر تهران؛ بازتابی از هنر ایران و جهان
- مصرفگرایی و ویرانی زندگی
- پاسخ به سوالات رایج درباره مصرف شیر
- معرفی جنگل فندقلو؛ بهشتی مینیاتوری در اردبیل
- درباره سن پیری بیشتر بدانیم
- اهمیت خواب را جدی بگیرید
- معرفی مسجد شیخ لطف الله، اثری شگفت انگیز از دوران صفویه
- پناهگاه سکوت
- نحوه خوابیدن به خواستههای درونی
- مضرات سیگار از آسیبهای پوستی تا تهدید سلامتی
- در مورد کف پای صاف و باورهای قدیمی
- چگونه با کودکان چاق تعامل داشته باشیم
- چگونه خشم بهاری را کنترل کنیم
- چگونه تشخیص دهیم یک تصویر با هوش مصنوعی ساخته شده؟
- آموزش کامل تهیه سبزه عید با تخم شربتی
- کاهش وزن علمی و بدون برگشت
- چگونه میتوان از اینستاگرام، تیکتاک و گوشیهای همراه فاصله گرفت؟
- کمبود چه مواد غذایی باعث افزایش ابتلا به افسردگی میشود؟
- چطور مامان بابای خودمان باشیم؟
- مادران تلفنهمراه خود را به کودکشان بدهند یا خیر؟
- چرا مردان در بیان احساسات خود موفق نیستند؟
- قوانین کلاس و مدرسه
- قالب آماده و زیبای پاورپوینت(15)
- ۵ فیلم که همه زنان ایرانی باید تماشا کنند
- شعار سال ۱۴۰۱ «سال تولید، دانشبنیان و اشتغالآفرین»
- قالب زیبای پاورپوینت برای ارائه پروپوزال و دفاع رساله دکترا
- قالب پاورپوینت کادر دار زیبا
- قالب پاورپوینت گرافیکی و طرح دار زیبا
- پورنوگرافی چیست و چه اثری بر مغز و رابطه جنسی دارد؟
- قالب پاورپوینت گرافیکی زیبا
- رنگ چشم هایتان درباره شما و اجدادتان چه می گوید؟
- نمونه تدریس درس اول هدیه آسمان پنجم
- قالب پاورپوینت گرافیکی جالب
- اندکی درباره درسپژوهی
- کتاب پسری که جادویی شد
- همه زائران سلطان
- قالب پاورپوینت
- معرفی کتاب
- دوستی با کتاب
- قالب پاورپوینت گرافیکی
- درباره محسن رضایی
- معرفی کتاب
- کتاب راهنمای کامل Interaction access
- درباره امیر کبیر
- کتاب پیوند زخم خورده
- کتاب آموزش علیه آموزش
- قیافه و ظاهر واسه متولدین کدوم ماه، خیلی مهمه؟
- خلاصه کتاب سواد بصری
- درباره فخرالدین عراقی
- درباره محسن مهر علیزاده
- تورم به کدام سو میرود؟