مناسبت‌ها و اعمال مخصوص شب‌ها و روزهای ماه مبارك رمضان
اعمال عمومی ماه رمضان

۱ ـ روزه داشتن
چنانچه افراد مكلّف عذر شرعی نداشته باشند، روزه های این ماه بر آنان واجب است.
۲ ـ صدقه دادن ۱
۳ ـ ترك گناه
از بهترین كارهای این ماه ترك گناه است. ۲
۴ ـ تلاوت قرآن
بهار قرآن، ماه رمضان است، از امام صادق علیه السلام نقل شده است: «با قرائت قرآن به استقبال این ماه بروید. » ۳
۵ ـ تعقیبات مخصوص
پس از نماز این تعقیبات خوانده شود.
«اللّهم ارزقنی حج بیتك الحرام فی عامی هذا و فی كلّ عام...
یاعلی یاعظیم، یاغفور یارحیم، انت الرّب العظیم...
اللّهم ادخل علی اهل القبور السّرور، اللّهم اغن كلّ فقیر... »
صورت كامل آن ها در مفاتیح الجنان، آمده است. ۴
۶ ـ پرهیز از پرخوری
كسانی كه در این ماه از روزه داشتن مثل مسافران معافند، مكروه است كه پرخوری كنند. ۵
۷ ـ خواندن دعای مخصوص
هر روز ماه مبارك رمضان كه در ضمن اعمال روزهای این ماه در مفاتیح ذكر شده است. ۶
۸ ـ قبل از اینكه ۲۳ روز از ماه رمضان بگذرد، مسافرت های غیر ضروری كراهت دارد. ۷
۹ ـ احترام به كوچك و بزرگ
حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله هنگام ورود این ماه در فرازی از مواعظ خود فرموده است:
«به بزرگان احترام گذارید و كودكان را مورد مهربانی و عطوفت قرار دهید، با نزدیكان خود رفت و آمد داشته باشید. آن كه در این ماه اخلاقش را نیكو نماید، جواز عبور از صراط را به دست آورده است. » ۸
۱۰ ـ اطعام روزه داران ۹
۱۱ ـ خواندن دعای افتتاح در هر شب ۱۰
۱۲ ـ خواندن نافله هر شب ۱۱
۱۳ ـ غسل
در شب های فرد و تمام شب های دهه آخر ماه مبارك رمضان، غسل مستحب است. ۱۲
۱۴ ـ رعایت آداب افطار:
الف ـ هنگام افطار، پس از تلاوت سوره قدر، دعای زیر خوانده شود.
«اللهم لَكَ صُمتُ وَ عَلی رزقِكَ افطرْتُ وَ عَلَیكَ تَوكلتُ؛ پروردگارا برای تو روزه گرفتم و با رزقِ تو افطار كردم و بر تو توكل كردم. »
ب ـ با غذای حلال، روزه خود را باز نماید و بهتر است با خرما باشد.
ج ـ بهتر است افطار بعد از نماز مغرب و عشا باشد، مگر آن كه ضعف بر او غلبه كرده باشد، یا گروهی منتظر او باشند. ۱۳
۱۵ ـ دعای افتتاح در هر شب ماه مبارك رمضان خوانده شود. ۱۴
۱۶ ـ نافله مخصوص هر شب ماه مبارك رمضان. ۱۵
شب اول ـ چهار ركعت در هر ركعت بعد از حمد پانزده مرتبه سوره قل هو الله احد...
شب دوم ـ چهار ركعت، در هر ركعت بعد از حمد بیست مرتبه سوره اناانزلناه فی لیلة القدر...
شب سوم ـ ده ركعت در هر ركعت بعد از حمد پنجاه مرتبه سوره قل هو الله احد....
شب چهارم ـ هشت ركعت در هر ركعت بعد از حمد بیست مرتبه سوره انا انزلناه فی لیلة القدر...
شب پنجم ـ دو ركعت در هر ركعت بعد از حمد پنجاه مرتبه سوره قل هو الله احد... » و بعد از سلام صد مرتبه صلوات.
شب ششم ـ چهار ركعت در هر ركعت بعد از حمد یك مرتبه سوره تبارك الذی بیده الملك
شب هفتم ـ چهار ركعت در هر ركعت بعد از حمد سیزده مرتبه سوره انا انزلناه فی لیلة القدر...
شب هشتم ـ دو ركعت در هر ركعت بعد از حمد ده مرتبه سوره قل هو الله احد.... و بعد از سلام هزار مرتبه سبحان الله
شب نهم ـ شش ركعت در بین نماز مغرب و عشا خوانده شود كه در هر ركعت بعد از حمد هفت مرتبه آیة الكرسی و بعد از اتمام، پنجاه مرتبه اللهم صل علی محمد و آل محمد.
شب دهم ـ بیست ركعت در هر ركعت بعد از حمد سی مرتبه سوره قل هو الله احد...
شب یازدهم ـ دو ركعت در هر ركعت بعد از حمد، بیست مرتبه سوره انا اعطیناك الكوثر
شب دوازدهم ـ هشت ركعت در هر ركعت بعد از حمد سی مرتبه انا انزلناه فی لیلة القدر
شب سیزدهم ـ چهار ركعت در هر ركعت بعد از حمد بیست و پنج مرتبه سوره قل هو الله احد
شب چهاردهم ـ شش ركعت در هر ركعت بعد از حمد سی مرتبه سوره اذا زلزلت الارض زلزالها...
شب پانزدهم ـ چهار ركعت در دو ركعت اول بعد از حمد صد مرتبه سوره قل هو الله احد و در دو ركعت دیگر پنجاه مرتبه سوره قل هو الله احد
شب شانزدهم ـ دوازده ركعت در هر ركعت بعد از حمد دوازده مرتبه سوره الهیكم التكاثر
شب هفدهم ـ دو ركعت در ركعت اول بعد از حمد هر سوره كه بخواهد، بخواند و در ركعت دوم بعد از حمد صد مرتبه قل هو الله احد و بعد از سلام صد مرتبه لا اله الا الله
شب هیجدهم ـ چهار ركعت در هر ركعت بعد از حمد بیست و پنج مرتبه انا اعطیناك الكوثر
شب نوزدهم ـ پنجاه ركعت در هر ركعت بعد از حمد سوره اذا زلزلت الارض زلزالها...
شب بیستم تا شب بیست و چهارم ـ در هر یك هشت ركعت به هر سوره ای كه بخواهد بخواند.
شب بیست و پنجم ـ هشت ركعت در هر ركعت بعد از حمد ده مرتبه سوره قل هو الله احد
شب بیست و ششم ـ هشت ركعت در هر ركعت بعد از حمد صد مرتبه سوره قل هو الله احد
شب بیست و هفتم ـ چهار ركعت در هر ركعت بعد از حمد بیست و پنج مرتبه سوره قل هو الله احد
شب بیست و هشتم ـ شش ركعت در هر ركعت بعد از حمد صد مرتبه آیة الكرسی و صد مرتبه قل هو الله احد و صد مرتبه سوره كوثر و بعد از نماز صد مرتبه صلوات
شب بیست و نهم ـ دو ركعت در هر ركعت بعد از حمد بیست مرتبه سوره قل هو الله احد
شب سی ام ـ دوازده ركعت در هر ركعت بعد از حمد بیست مرتبه قل هو الله احد و بعد از نماز صد مرتبه صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد.
قابل توجه اینكه، در تمام نمازهای ذكر شده هر دو ركعت، با یك سلام است.

مناسبت ها و اعمال مخصوص شب ها و روزهای ماه مبارك رمضان
شب اول
اعمال
۱ ـ زیارت حضرت ابا عبد الله الحسین علیه السلام ۱۶
۲ ـ خواندن دعای مخصوص شب اول ماه رمضان. این دعا در مفاتیح الجنان در ضمن اعمال شب اول آمده است. ۱۷
روز اول
اعمال
۱ ـ غسل ۱۸
۲ ـ نماز؛ این نماز دو ركعت است كه در ركعت اول بعد از حمد سوره فتح و در ركعت دوم بعد از حمد هر سوره ای كه خواست بخواند. ۱۹
۳ ـ معطر كردن
۴ ـ دعای روز اول ماه رمضان خوانده شود. ۲۰
روز سوم
مناسبت ها
۱ ـ نزول انجیل بر حضرت عیسی علیه السلام
۲ ـ وفات شیخ مفید در سال ۴۱۳ ه. ق
۳ ـ جنگ تبوك در سال ۹ ه. ق.
روز ششم
مناسبت ها
۱ ـ نزول تورات بر حضرت موسی علیه السلام
۲ ـ ولایتعهدی امام رضا علیه السلام در سال ۲۰۱ ه. ق.
اعمال
۱ ـ نماز؛ این نماز دو ركعت است كه در هر ركعت بعد از سوره حمد ۲۵ مرتبه قل هو الله احد... خوانده شود.
۲ ـ دعای روز ششم.
شب سیزدهم
اعمال
۱ ـ نماز: دو ركعت است كه مطابق نماز سیزده رجب است كه در هر ركعت بعد از حمد سوره یس، ملك و اخلاق خوانده شود. ۲۱
۲ ـ خواندن دعای مجیر ۲۲
شب چهاردهم
۱ ـ چهار ركعت نماز مطابق دستور شب سیزدهم رجب كه در دستور شب سیزدهم ماه رمضان ذكر شد.
۲ ـ قرائت دعای مجیر
شب پانزدهم
اعمال
۱ ـ شش ركعت نماز؛ مطابق نمازی است كه در شب سیزدهم و چهاردهم ذكر شد.
۲ ـ دعای مجیر
۳ ـ زیارت امام حسین علیه السلام ۲۳
روز پانزدهم
مناسبت
ولادت با سعادت امام حسن مجتبی علیه السلام در سال سوم هجری قمری.
روز هفدهم
مناسبت
جنگ بدر در سال دوم هجرت در این روز اتفاق افتاد ۲۴
روز نوزدهم
مناسبت
ضربت خوردن حضرت علی علیه السلام در سال ۴۰ ه. ق
شب نوزدهم ماه مبارك رمضان با شب های بیست و یكم و بیست و سوم ـ كه به عنوان شب قدر در روایات از آن یاد شده است ـ از فضایل بسیاری برخوردار بوده و دارای اعمال مشترك و اعمال مخصوص هستند كه در ذیل توضیح داده می شود:

اعمال شب های قدر
الف ـ اعمال مشترك
۱ ـ غسل؛ باید مقارن غروب آفتاب انجام شود، بهتر است كه نماز شام با این غسل خوانده شود. ۲۵
۲ ـ نماز؛ این نماز دو ركعت است كه در هر ركعت بعد از حمد، هفت بار سوره توحید و پس از نماز هفتاد مرتبه «استغفر الله و اتوب الیه» خوانده شود.
۳ ـ احیاء
۴ ـ قرآن بر سر گرفتن
۵ ـ خواندن صد ركعت نماز
۶ ـ خواندن دعای مخصوص (اللهم انی اَمسَیتُ لَكَ عبدا داخرا... ۲۶
۷ ـ صدقه
۸ ـ خواندن دعای جوشن كبیر

ب ـ اعمال مخصوص شب نوزدهم
۱ ـ خواندن صد مرتبه «استغفر الله ربی و اتوب الیه»
۲ ـ خواند صد مرتبه «اللهم العن قتلة امیر المؤمنین»
روز بیستم
مناسبت
فتح مكه در سال هشتم ه. ق
روز بیست و یكم
مناسبت
شهادت حضرت علی علیه السلام در سال ۴۰ ه. ق
شب؛ اعمال مشترك آن در شب نوزدهم توضیح داده شد.
روز؛ اعتكاف (یك عمل مستحبی است كه حداقل مدت سه روز یا بیشتر جهت عبادت در مسجد می مانند) در دهه آخر ماه مبارك رمضان فضیلت بسیار دارد.
شب بیست و سوم
اعمال
۱ ـ اعمال مشترك كه در اعمال شب نوزدهم ذكر شد.
۲ ـ خواندن دعای «اللهم كن لولیك الحجة ابن الحسن...
۳ ـ خواندن سوره های عنكبوت، روم و دخان.
۴ ـ خواندن هزار بار سوره قدر
۵ ـ خواندن دعای مخصوص «اللهم امدد لی فی عمری و اوسع لی فی رزقی...» ۲۷
شب بیست و هفتم
اعمال
۱- غسل
۲- از امام زین العابدین علیه السلام نقل شده است كه این دعا را در این شب مكرر می خواند: «اللهم ارزقنی التجافی عن دار الغرور و الاِنابة الی دار الخلود و الاستعداد للموت قبل حُلولِ الفوتِ؛ ۲۸
خدایا! جدا شدن از این دنیا را روزیم كن و رسیدن به مكان جاودانی را نصیبم فرما و آمادگی برای موت را قبل از رسیدن فوت برایم فراهم كن. »
روز بیست و نهم
مناسبت
جنگ حنین در سال هشتم ه. ق
شب سی ام
اعمال
۱ ـ خواندن دعای وداع با ماه رمضان (دعای ۴۵ صحیفه سجادیه) ۲۹
۲ ـ زیارت امام حسین علیه السلام ۳۰
۳ ـ محاسبه اعمال یك ماه ۳۱
۴ ـ خواندن سوره های: كهف، انعام و یس ۳۲
۵ ـ غسل ۳۳
۶ ـ یك صد مرتبه «استغفرالله و اتوب الیه» ۳۴
۷ ـ خواندن دعای زیر:
«اللهم لاتجعله آخرالعهد من صیامی لشهر رمضان و اعوذ بك اَن یطْلُعَ فَجْرُ هذه اللیلَةِ الاّ فقد غفرتَ لی؛ خدایا این ماه رمضان را آخرین ماه رمضان عمر من قرار مده و پناه می برم به تو از این كه این شب پایان یابد و طلوع فجر دمیده باشد، الا این كه مرا مورد غفران و آمرزش خود قرار دهی. »
روز سی ام
اعمال
۱ ـ خواندن این دعا را كه از امیر المؤمنین علیه السلام نقل شده است: «اللهم انی اسئلك اخبات المخبتین و اخلاص الموقنین و موافقة الابرار و استحقاق حقایق الایمان و الغنیمة من كل بِر و السلامة مِن كل اثم و وُجوبَ رَحمَتِكَ و عزائم مغفرَتِكَ و الفوزَ بالجنَة و النجاة من النار؛ ۳۵ خدایا از تو فروتنی و خاكساری در خواست می كنم و همچنین اخلاص موقنین و همنشینی با نیكان را و رسیدن به حقایق ایمان و بهره مندی از هر نیكی را و سلامت ماندن از هر گناهی را و وصول به رحمت تو را و بخشش گناهانم را و رسیدن به بهشت و نجات از آتش را»
۲ ـ توسل به ائمه اطهار علیهم السلام
مرحوم میرزا جواد ملكی تبریزی در این مورد در كتاب «المراقبات» آورده است: «چون این روز (سی ام ماه مبارك رمضان) روز تقدیم اعمال است، در آخر آن به ائمه توجه نموده و با تضرع و تواضع از آنان طلب اصلاح كارهای خویش را بنماید» ۳۶

-------------------------------------------------------------------------------------------
پی نوشت:
۱) بحار الانوار، ج ۹۸، ص ۸۲.
۲) همان، ج ۹۶، ص ۳۵۶، ح ۲۵.
۳) همان، ج ۱ و۳، ص ۳۸۶، ح ۱ و ۳.
۴) مفاتیح الجنان، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ص ۱۷۷ ـ ۱۷۶.
۵) عروة الوثقی، ج ۲، ص ۲۲۱.
۶) مفاتیح الجنان، ص ۲۰۲.
۷) عروة الوثقی، ج ۲، ص ۲۲۱.
۸) بحار الانوار، ج ۹۶، ص ۳۵۶، ح ۲۵.
۹) مصباح كفعمی، ص ۶۳۲.
۱۰) مصباح المتهجد، ص ۵۲۰.
۱۱) مفاتیح الجنان، ص ۲۳۸.
۱۲) عروة الوثقی، ج ۱، ص ۴۵۹.
۱۳) مفاتیح الجنان، ص ۱۷۸.
۱۴) مصباح المتهجد، ص ۵۲۰ و مفاتیح الجنان، ص ۱۷۹.
۱۵) بحار الانوار، ج ۹۷، ص ۳۵۸ و مفاتیح الجنان، ص ۲۳۸ و زاد المعاد، علامه مجلسی، فصل آخر، اعمال ماه رمضان.
۱۶) بحارالانوار، ج ۱۰۱، ص ۹۹، ح ۲۹.
۱۷) مفاتیح الجنان، ص ۱۷۱، چاپ دفتر نشر فرهنگ.
۱۸) عروة الوثقی، ج ۱، ص ۴۵۹.
۱۹) مفاتیح الجنان، ص ۲۲۰.
۲۰) همان، ص ۲۳۹؛ مصباح كفعمی، ص ۶۱۲.
۲۱) مفاتیح الجنان، ص ۱۴۲.
۲۲) همان، ۲۲۳ ـ مصباح الكفعمی، ص ۲۶۸.
۲۳) بحارالانورا، ج ۱۰۱، ص ۹۹، ح ۲۹.
۲۴) تقویم عبادی، ص ۹۰.
۲۵) مفاتیح الجنان، ص ۲۲۵.
۲۶) همان.
۲۷) همان، ص ۲۳۵.
۲۸) همان، ص ۲۳۶.
۲۹) مصباح كفعمی، ص ۶۳۴.
۳۰) بحار الانوار، ج ۱۰۱، ص ۹۹، ح ۲۹؛ وسائل الشیعة، ج ۱۰، ص ۳۶۹.
۳۱) المراقبات، ص ۱۶۱،
۳۲) مفاتیح الجنان، ص ۲۳۶.
۳۳) وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۹۵۲.
۳۴) مفاتیح الجنان، ص ۲۳۶.
۳۵) همان.
۳۶) المراقبات، ص ۱۶۶.