فرهاد شرف پور

پایداری و انعطاف‌پذیری در سطح جامعه با بکارگیری فناوری و سازماندهی بعد از وقوع بحران بیشتر می‌شود و باید به اهمیت استفاده از ابزارهای تکنولوژیک در عملیات مقابله و بازسازی واقف بود، آیا ‌ایجاد و بکارگیری فناوری‌های روز در ساختار مدیریت بحران کشور می تواند به توانمند سازی افراد و جوامع در معرض خطر کمک می‌کند؟

فناوری و سازماندهی ابزارهایی هستند که در ارتقاء روند عملیات مقابله و بازسازی در بحران ها بکار گرفته می شوند و نقش آنها را در مدیریت بحران و سوانح نمی توان به هیچ عنوان نادیده گرفت، نوآوری تکنولوژی سریعا" در جریان بوده و ابزارهای تکنولوژیک به ما کمک می کنند تا جان انسان های بیشتری را نجات داده و عملیات مقابله و بازسازی را به نحو کارآمدتری به اجرا بگذاریم.

تشکیل سامانه فرماندهی بحران در محل رویداد امکان برقراری ارتباط و هماهنگی را در میان مجموعه افراد و نهادها فراهم خواهد کرد و ستاد مدیریت بحران (EOC) نیز اقدامات مقابله و بازسازی را در میان سازمان های مختلف و متعدد امدادرسان را هماهنگ می کند و اگر وسعت بحران فراتر از امکانات محلی باشد، می توان از مقامات و مراجع استانی فرا منطقه ای و مرکزی در خواست کمک کرد.

امروزه به یمن ظهور بی سیم های دو طرفه، موبایل، اینترنت و نظایر آن، انقلابی عظیم در ارتباطات روی داده است و علاوه بر در دسترس بودن این ابزارهای جدید، دولت ها اکنون به راحتی می توانند فناوری را نیز به خدمت بگیرند و بسیاری از جوامع محلی امکانات تکنولوژیک را در اختیار دارند.

هر چند هر جامعه از هر وسیله ای استفاده نمی کند، امان نمونه های زیادی از بکارگیری فناوری در مدیریت بحران وجود دارد.

«رادارها» امکان پیش بینی شرایط جوی بسیار نامساعد مانند برف و باران و طوفان را فراهم آورده است، «سیستم پیام کوتاه» در مدت زمان کوتاهی به هزاران نفر راجع به بحران در شرف وقوع اطلاع رسانی می کند. برای مدیریت مراکز اعزام امدادگران و کمک به آن ها در رسیدن سریع به محل حوادث و بحران ها می توان از «رایانه» استفاده کرد.

«ابزارهای ترافیکی مخصوص» که با نور و فرکانس بالا کار می کنند، به منظور تغییر رنگ چراغ چهارراه ها استفاده می شود تا امدادگران بدون تاخیر غیر ضروری به مقصد برسند، از «برنامه های کامپیوتری» برای اطلاع رسانی به امدادگران قبل از ورود به محل بحران استفاده می شود، سلاح های کشتار جمعی را می توان با تجهیزات مخصوص شناسایی کرد.

از «دفیبریلاتور قلبی» - (دستگاه شوک قلبی) می توان برای نجات جان افراد دچار مشکل پزشکی استفاده کرد، با استفاده از دستگاه های مخصوص «زنده یاب» می توان افراد در زیر آوار مانده را شناسایی و نجات داد، «تلفن های همراه» امکان ارتباط گیری در نواحی دور افتاده را برای مردم فراهم آورده اند، زمانی که بسیاری دیگر از سیستم های ارتباطی از کار می افتند، سیستم بی سیم امکان تبادل اطلاعات را فراهم می آورد.

«سیستم موقعیت یابی جهانی» موسوم به (جی پی اس - GPS) امکان ترسیم نقاط آسیب دیده و یافتن مکان امدادگران را فراهم آورده است، «حس گرهای کنترل از راه دور» اطلاعاتی را در مورد وسعت نواحی آسیب دیده را بدست می دهند و با استفاده از فناوری «سیستم هشدار سریع و زودهنگام زلزله» می توان در صورت کافی بودن زمان تسهیلات حیاتی و سامانه های حمل و نقل را در وضعیت ایمن تر قرار داده و عملیات امداد و نجات را بهبود بخشید.

گرچه پیش بینی زمان، مکان و بزرگی وقوع زمین لرره هنوز ممکن نیست اما فناوری هشدار سریع قابلیت اعلام وقوع زمین لرزه در لحظات کوتاه پیش از رسیدن امواج مخرب زمین لرزه را دارد اما قطع خطوط گاز برای جلوگیری از آتش سوزی، خاموش کردن ماشین آلات، توقف آسانسورها، مسیریابی دوباره جریان برق، قطع عملیات فرودگاه ها، هشدار به اتاق عمل بیمارستان ها، شروع استفاده از ژنراتورهای اضطراری و بستن خطوط انتقال نفت از برنامه های سامانه های هشدار سریع و آنی زلزله است به راستی جای بکارگیری فناوری استفاده از سامانه هشدار سریع در حوادث طبیعی به ویژه زلزله و سیل در کشورمان ایران کجاست؟

سرزمین ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی و زمین شناسی خود همواره براثر بروز حوادث و سوانحی چون سیل و سیلاب، زلزله، آتش سوزی، برف، کولاک و بهمن، خشکسالی، رانش زمین، گردباد، توفان و صاعقه، خسارات جانی و مالی قابل توجهی دیده است.

بر اساس مطالعات صورت گرفته از سوی سازمانهای دخیل در امر مدیریت بحران و سوانح در کشور دست کم ۸۶ درصد خاک ایران در مناطق زلزله خیز قرار دارد و درچنین شرایطی و با توجه به آنکه مقدار زیادی از تولید ناخالص ملی اش صرف جبران بلایای طبیعی می شود، مدیریت بحران و کاهش بلایای طبیعی در آن اهمیت ویژه ای یافته است.

بنابر مطالعات موردی انجام شده در خصوص مدیریت بحران و سوانح در قرن اخیر، پیشرفت های شایان توجه بشر در عرصه علوم به ویژه علوم طبیعی به افزایش ظرفیت سامانه های هشدار زود هنگام به ویژه درمقابل وقایع طبیعی، غیر طبیعی، آب و هوایی و سوانح انسان ساخت در کنار کلانشهرهای مستعد وقوع اینگونه حوادث انجامیده و توانسته به عنوان ابزاری مهم در مقابله با بلایا و حوادث یاد شده مورد استفاده قرار گیرد.
براساس تحقیقات گروه های بین المللی امداد و نجات در حوادث و سوانح طبیعی و پیچیده سامانه های هشدار زود هنگام (اولیه) ‌نه فقط جان انسان ها را از مخاطرات طبیعی، غیر طبیعی و انسان ساخت حفظ می کنند بلکه مانع از دست رفتن سرمایه های ملی و انحراف منابع از مسیر توسعه اقتصادی می شوند.
بنا به تجربیات گروه های یاد شده قبل از وقوع بحران ها و سوانح اغلب نشانه های هشدار دهنده ای وجود دارد که احتمال وقوع بلایی را خبر می دهند، برای مثال به کمک پیش بینی های هواشناسی می توان آغاز توفان یا وقوع سیل را پیش بینی و شدت و قدرت آن را برای انجام عملیات امداد رسانی اضطراری برآورد کرد.

سامانه های هشدار زود هنگام شامل زنجیره ای از اقداماتی همچون شناخت مخاطرات و ترسیم نقشه آن، پایش و پیش بینی حوادث قریب الوقوع، پردازش اطلاعات و انتشار اخطارهای قابل فهم برای مردم و انجام اقدامات مناسب و بموقع در پاسخ به این هشدارهاست.
‌ایجاد و راه اندازی سامانه هشدار زود هنگام به توانمند سازی افراد و جوامع در معرض خطر کمک می کند تا برای اقدام و عکس العمل مناسب به منظور کاهش خسارات مالی و جانی در مقابل تهدیدهای ناشی از وقوع بلایا و بحران ها فرصت کافی داشته باشند.
ایجاد سامانه مدیریت پیش بینی و هشدار زود هنگام از سوی سازمان های امداد رسان کشور برای بلایای طبیعی بویژه در مراکز صنعتی که مراکز تراکم انسانی، انرژی، اقتصادی و نظایر آن هستند از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
ایجاد این سامانه ها باید بخشی از برنامه های ملی کاهش اثرات مخرب بلایا و کاهش آسیب پذیری و زبانی که برای سامانه هشدار زود هنگام استفاده می شود ضمن تخصصی بودن باید قابل درک و مرتبط با نوع سانحه باشد.
به منظور کاهش اثرات بلایای طبیعی در نواحی صنعتی و اقتصادی، توجه برنامه ‌ریزان مدیریت پیش بینی و هشدار زود هنگام باید به همه سطوح برنامه ‌ریزی در قالب طراحی ساختار کالبدی مناطق یادشده متمرکز شود.
سامانه هشدار زودهنگام یک فرآیند زنجیره وار و پیوسته است که سازمان های کلیدی مسوول در امر مدیریت بحران، جوامع در سطح ملی و محلی، ‌سازمان هایی که به نحوی در مراحل مختلف چرخه مدیریت بلایا درگیر می شوند، سیاستگذاران و هیات دولت همه مشارکت کنندگان اصلی این سامانه به شمار می آیند.
براساس اعلام سازمان های دخیل در امر مدیریت بحران و سوانح نظام های مدیریت بحران، بدون وجود سامانه پیش بینی و هشدار زودهنگام از کارآیی مناسب در پوشش حوادث و سوانح برخوردار نخواهند بود.

به راستی عوامل دخیل در امر مدیریت بحران و سوانح در ایران چه برنامه های را برای بکارگیری فناوری و سازماندهی تجهیزات ارتباطی، بی سیم های صندوقی، دستگاه های موسوم به ACU -۱۰۰۰، اینترنت، VOIP، سیستم های پشتیبانی از تصمیم، سیستم های اطلاعات جغرافیای «جی آی اس» (GIS) و سیستم هشدار سریع یا زودهنگام اتخاذ کرده اند تا به حادثه دیدگان و متاثرین از این گونه حوادث خدمات امداد و نجات و نظایر آن را ارائه دهند.
مطابق هشدار کمیته اضطراری فجایع طبیعی (دی ای سی - DEC)، اکنون بیشترین نگرانی های سازمان های امداد رسان در مورد وقوع زلزله در شهرهای بزرگ جهان از جمله تهران، استانبول در ترکیه و کاتماندو در نپال است.