گوشه خانه یا وسط مهمانی‎ها کودکانی را می‎بینیم که بیصدا در گوشی‎های خود فرو رفته اند که بنا برگفته کارشناسان هیجان های کودکانه‎ای که در گذشته با بازی و تحرک فیزیکی بروز داده می شد امروزه با استفاده از این ابزار درحالتی سرکوب شده باقی می‎ماند و خود را با بیقراری و خشم در رفتار نشان می‎دهد.

بسیاری از والدین خواسته یا ناخواسته به دلیل تغییر در سبک زندگیها و مشکلات اقتصادی به تک فرزندی گرایش پیدا می کنند این مهم در کنار بروز و ظهور گوشیهای هوشمند که به راحتی در دسترس همگان و از جمله کودکان قرار گرفته و همچنین کاهش روابط فامیلی به دلیل برخی دغدغه های زندگیهای روزمره تبدیل به تنهایی بی پایان در کودکان می شود.

تنهایی که به دور از همبازی و سر و صداهای بچه های داخل کوچه ها، هر کودک با یک گوشی در دست در گوشه ای بازی های پر هیجان و پرسر و صدایی را مجازی بازی می کند بدون اینکه خود کمترین تحرک فیزیکی و بدنی را تجربه کند و گاه همین هیجان سرکوب شده را ناخودآگاه در رفتار کودک بصورت بیقراری، خشم و عصبانیت و برخی ناتوانی های حرکتی می توان مشاهده کرد.

زمانی بازی های کودکانه پرهیجانی که کلمات و آواهایی شعر گونه را به کودکان یاد می داد و همزمان همراه با حرکاتی بود که به تعادل در حرکت آنها کمک می کرد لازمه کودکی بود ولی حالا دیگر همه آن هیجان ها و بازی های کودکانه به کناری گذاشته شده اند و همگان با چشمانی خسته هیجان هایی را خیال پردازی می کنند.

مادران و درماندگی در برابر کودکان گوشی به دست

پروانه مادر یک کودک چهار ساله می گوید؛ حتی در مهمانی ها هم همه بچه ها گوشی های پدر و مادرهایشان را در دست دارند و با اینکه بچه ها جسمی و فیزیکی کنار هم هستند ولی همچنان با بازی های کامپیوتری سرگرم می شوند.

این مادر می گوید: کودک چهارساله او بازی هایی را در گوشی او دانلود کرده است که گاه با سرعت عمل باید یک مرحله را به پایان برساند و هر وقت در زمان مشخص شده نتواند انجامش دهد به شدت خشمگین می شود و هر چیزی که جلو دستش باشد را پرت می کند.

زهرا مادر جوان دیگری که کودک پنج ساله اش بجز گوشی تمایل به هیچ بازی دیگری ندارد، می گوید: به سرعت از بازی ها خسته و عصبی می شود اما حاضر نیست بیخیال گوشی شود و با اینکه می گوید خسته شدم ولی گوشی را رها نمی کند و با دیدن هر فرد جدید هم طلب گوشی او را می کند.

این مادر می گوید: نگران این رفتار پسرم هستم و برای مشاوره به روانپزشک کودک هم مراجعه کرده ام ولی متاسفانه بچه ها را به مهمانی هم که می بریم در اولین اقدام بازی هایی که روی گوشی های والدین شان دارند را برای همدیگر ارسال می کنند و باز هم غرق در گوشی ها می شوند.

کارشناسان اما بر این نظر هستند که باید در این شیوه رفتاری که برای همگان دیگر عادی شده است تجدید نظری کرد و دوباره بچه ها را در گروه های چند نفری عضو کرد و لذت بازی های گروهی و کودکانه را به آنها بازگرداند و یکی از این شیوه ها که بعبارتی در دسترس تر است مهدهای کودک هستند.

کارشناسان رفتاری و روانشناسان کودک بر این باورند، سرگرم کردن کودکان با گوشی و تبلت در حد متعادل و اندک آن می تواند به تقویت مهارت بینایی آنها کمک کند ولی بازی های کودکانه فیزیکی بصورت همه جانبه تمامی مهارهای حرکتی و گفتاری را در کودک تقویت می کند و به رشد شخصت کودک نیز کمک می کند بطوریکه گفته می شود کودکانی که تجربه بازی های کودکانه را دارند احساس مسئولیت بیشتری هم خواهند داشت.

بازی و تقویت احساس مسوولیت در کودکان

مسوول امور اجتماعی بهزیستی بروجرد گفت: سازمان بهزیستی بنا بر وظایفی که دارد بر محتوای آموزشی مهدهای کودک نظارت دارد که این محتواهای آموزشی در هر مقطع سنی کودکان مهد از ۶ ماهگی تا ۶ سالگی تهیه و تدوین شده است.

مهین گودرزی افزود: کودکان در مهدها زندگی اجتماعی و در گروه بودن را برای اولین بار تجربه می کنند و بنا بر برنامههای آموزشی تدوین شده تمامی مهارتهای کلامی، غیرکلامی و حرکتی در آنها تقویت می شود و در کنار آن زندگی گروهی را که می تواند همراه با بازی های گروه هایی چند نفره باشد را یاد می گیرند.

وی یادآور شد: بعضی از بازی ها همچون گل وسفال به تقویت مهارت های دست و انگشتان کودک کمک می کند، بعض از باز های به تعادل حرکتی کودک و بعضی از بازی ها که همراه با آواها و کلماتی هستند به تقویت واژگانی و مهارت های کلامی کودک کمک می کند.

مسوول امور اجتماعی اداره بهزیستی بروجرد گفت: مشارکت دادن کودکان در بازی های گروهی علاوه بر کمک به یادگیری و رعایت قوانین به تقویت احساس مسئولیت در کودکان کمک می کند بنا بر تحقیقات انجام شده کودکانی که بازی های گروهی را تجربه می کنند بیشتر احساس مسئولیت و اعتماد بنفس خواهند داشت.

وی افزود: مسئولیت پذیری یکی از فاکتورهای شخصیت سالم به شمار می رود که با تقویت این ویژگی در کودکان، اعتماد بنفس آنها در پذیرش مسئولیت ها افزایش می یابد به همین خاطر ، ضرورت توجه به فرآیند یادگیری مشارکتی از طریق بازی در کودکان پیش از دبستان، زیربنای تفکر آنان و آینده ساز دوران بزرگسالی است.

گودرزی گفت: توجه به یادگیری فعال در سال‌های آغازین می‌تواند راهگشای یادگیری کودکان باشد و ساختار زندگی آینده آنها را پیش بینی کند بنابراین والدین و مربیان مهد کودک باید شیوه‌های بازی خلاقانه و یادگیری مشارکتی را به کودکان آموزش دهند و برای آنها زمان صرف کنند.

بازی درمانی؛ راهی برای تخلیه هیجان کودک

غزال کاوند روانشناس و مربی مهد کودک در گفت و گو با ایرنا می گوید : از طریق انتخاب بازی‌های متناسب با رشد کودکان می‌توان دایره یادگیری در آنها را به طور چشمگیری ارتقا داد.

وی افزود: از طریق بازی، کودکان با فرآیند حل مسئله، تخیل و خلاقیت آشنا می‌شوند و دنیای اطراف خود را کشف می کنند علاوه بر این بازی راهی برای تخلیه انرژی و وسیله ای برای بیان احساسات کودک است و در واقع کودکان از طریق بازی ارتباط برقرار کردن را یاد می گیرند.

کاوند با اشاره به اینکه بازی درمانی یکی از روش های درمان مشکلات عاطفی کودکان است گفت: بازی درمانی به کودک این اجازه را می دهد تا از طریق بازی به بیان احساسات، مشکلات و استرس های خود بپردازد؛ آنچه اهمیت دارد این است که بازی در کودکان یکی از عوامل تعینی کننده سلامت آنهاست.

کودکان دیجیتالی؛ پرخاشگر و مضطرب
آزاده ترک روانشناس بالینی و درمانگر کودک در گفت و گو با ایرنا گفت: ابزارهای دیجیتال ؛ مثل تبلت، گوشی هوشمند و تلویزیون برای پرت کردن حواس کودکان و تمام کردن بهانه گیری آنها اثر فوری دارد اما تعاملات اجتماعی در محیط واقعی و تماس چشمی کودکان کاهش می یابد؛ روابط مجازی جایگزین روابط واقعی می شود و مهارتهای اساسی کودکان مثل مهارتهای اجتماعی مهارت حل مساله و مدیریت هیجان که در روابط با والدین و بازی با همسالان شکل می گیرد دچار اختلال می شود.
وی افزود: مهارت هایی که باید کودکان در بازی با همسالان و یا از طریق جستجو در محیط واقعی یا با رابطه والد فرزندی در اوایل کودکی شکل بگیرد به دلیل درگیر شدن کودک با وسایل دیجیتال مختل می شود.
ترک افزود: استفاده از وسایل دیجیتال به جای بازی با همسالان و جستجو و اکتشاف های کودک در محیط واقعی باعث عدم رشد مهارتهای اجتماعی و مهارت حل مساله و مدیریت هیجان می شود و اینکه استفاده افراطی از وسایل دیجیتال در کودکان باعث مشکلات روانشناختی زیاد از جمله افسردگی، رفتارهای وسواسی، کاهش عزت نفس، بحران هویت، پرخاشگری، کاهش آستانه تحمل و اضطراب می شود.
وی با بیان اینکه استفاده از ابزار دیجیتال باعث بی میل شدن کودک به بازی های گروهی می شود اظهار داشت: تفریحات سالم مانند دوچرخه سواری، بازی کردن با اسباب بازی و گردش، نقش بسیار مهمی در فرآیند رشد سالم روانی و فیزیکی کودکان دارد.
ترک با تاکید بر اینکه استفاده از وسایل دیجیتال برای کودکان زیر ۲ سال ممنوع است، گفت: استفاده از این وسایل باعث تأخیر در رشد کلامی، بی‌میل‌شدن به بازی‌های گروهی، مشکلات رفتاری، پرخاشگری، خشونت، مشکلات خواب و مشکلات در توجه و تمرکز کودکان می‌شود.
این درمانگر کودک گفت: استفاده از گوشی و تبلت و ابزار دیجیتال برای کودکان بالای ۲ سال باید به حداقل برسد و با نظارت والدین باشد ضمن اینکه از خریدن موبایل و تبلت به صورت شخصی برای کودکان خودداری شود.
وی با تاکید بر اینکه از دانلود اپلیکیشن‌هایی که صرفا بازی‌های مرحله‌ای هستند برای کودک خود بپرهیزید، گفت: بجای آن از بازی‌هایی که جنبه آموزشی دارند؛ مانند آموزش اعداد، رنگ‌ها و حیوانات استفاده کنید.

بازگشت به بازی های کودکانه

بازی های داخل کوچه برچیده شد و دنیایی مجازی در تبلت ها و گوشی ها جا داده شد تا کودک در همین دنیای مجازی به تنهایی خو بگیرد؛ در این دنیای مجازی،
صدای توپ بازی و جیغ و هورای بچه ها از کوچه ها به گوش نمی رسد دیگر بچه در مهمانی ها در بهترین حالت که دور هم جمع شوند در کنار همدیگر در اعماق وسایل الکترونیکی و دیجیتالی که برایشان مهیا شده به سر می برند.

به هر حال بازبینی روش های معمول سرگرم کردن کودکان در زندگی های امروزی که ترجیح داده می شود کودک در گوشه ای با تلویوزیون، کامپیوتر، تبلت و گوشی سرگرم شود؛ نقطه آغازی برای توجه و بازگشت به همان بازی های کودکانه ای است که هر کدام از والدین خاطراتی از آن بازی های کودکانه دارند اما بچه های آنها، شاید حتی نامی از بازی ها نشنیده باشند.

بازی هایی که بنا بر تایید محققان و کارشناسان یکی از مولفه های سلامت جسم و روان کودکان در بزرگسالی خواهد بود و با یادگیری قوانین و مقررات جمعی و گروهی احساس مسئولیت آنها تقویت می شود.