سیحون یک تیغ دو لبه بود در آموزش کوتاهی نمی‌کرد اما در عین حال در کار بسیار سخت گیر بود؛ او معتقد به سبک نبود و هدف او معماری بی زمان بود و تابع هیچ گونه مدی نبود. وی می‌گفت کار ارزشمند نه زمان دارد و نه مکان می‌شناسد و همیشگی است از این رو معتقد بود ما باید به این نقطه برسیم. کار وی بر ماندگاری، مصالح محلی، استواری و بی زمانی مبتنی بود، به همین دلیل هرگاه آدمی پروژه‌های سیحون را می‌بیند، زنده و قابل بحث بودن آن‌ها را نیز درک می‌کند. حرف مهندس سیحون این بود که ما باید جوهره معماری ایرانی را درک کنیم، جوهره یعنی تأثیر اقلیم، فرهنگ، تبحر ساخت و مصالح بومی که همان چیزی است که امروزه به عنوان معماری بومی شناخته می‌شود و اگر یک معمار این موارد را رعایت کند اثر او اثری ماندگار، بومی و ایرانی خواهد بود.(۱)

این گزیده ای از سخنان محمود درویش پیشکسوت معماری و شهرسازی درباره هوشنگ سیحون است که در برنامه‌ای با عنوان «خاطرات و تجربیات بیش از نیم قرن همنشینی با هوشنگ سیحون»، اظهار کره است. واقعیت اینست که برای اینکه فردی را بشناسیم، باید از فضای پیرامون او نیز شناخت داشته باشیم، فضایی که هوشنگ سیحون در آن رشد کرد، اواخر دوره قاجار و شروع کودتای رضاخان بود. این فرد در خانواده‌ای هنرمند به دنیا آمد به نقاشی علاقمند شد و جزو نخستین افرادی بود که در دانشکده هنرهای زیبا تحصیل کرد و به دلیل توانمندی در نقاشی دوران موفقی را در دانشگاه طی کرد و شاگرد اول شد. در ۱۳۲۳ خورشیدی  که سال‌های پس از جنگ جهانی است، دولت فرانسه بسیاری از شاگرد اول‌های کشورهای دیگر در رشته‌های مختلف را بورسیه می‌کرد، از ایران هم هشت تن انتخاب شدند که مهندس سیحون از رشته معماری جزو آن‌ها بود.

پس از فارغ التحصیلی و بازگشت از فرانسه سیحون دانشیار دانشکده، پس از چندسال استاد و در ۱۳۴۱خورشیدی رییس دانشکده شد؛ وی در ۱۳۴۷ خورشیدی  هم از ریاست دانشکده و هم از استادی استعفا داد و تمام وقت خود را وقف کار کرد.

سیحون در طول سال‌های فعالیت خود عضو شورای ملی باستان‌شناسی، شورای عالی شهرسازی، شورای مرکزی تمام دانشگاه‌های ایران و کمیته بین‌المللی ایکوموس Icomos(وابسته به یونسکو) و به مدت ۱۵ سال مسوولیت مرمت بناهای تاریخی ایران را برعهده داشته است.

هوشنگ سیحون و معماری

نخستین فعالیت هوشنگ سیحون در معماری در ۲۳ سالگی با طراحی بنای یادبود آرامگاه ابن سینا به وقوع پیوست. سیحون در گفت و گویی دراین باره می گوید: اولین بنای یادبودی که با طرح اینجانب برپا شد، بنای یادبود و آرامگاه واقع در همدان است که ۵۰ سال پیش ساخته شده‌است. این بنا، برای مراسم هزارهٔ ابوعلی به وجود آمد که توسط «انجمن آثار ملّی ایران»، سرپرستی می‌شد. تمام عوامل بنا، از اشکال هندسی و نمادین فراوان تشکیل شده‌اند و هر کدام مفهوم خاص خود را دارند. مربع، پایه و اساس این بنا است. خود آرامگاه در وسط تالاری مربع شکل قرار گرفته‌است که پلهٔ مدور و پایه‌های دوازده‌گانهٔ برج یادبود به دوره دایرهٔ پله، مزار را احاطه کرده‌اند. شکل بنا از خارج دارای ۲ قسمت است، یکی قسمت زیرین که در برگیرندهٔ ورودی، مقبره، کتابخانه، تالار اجتماعات و پذیرایی است و دیگر قسمت بالا که برج یادبود بنا است. در میان باغی در اطراف آن، قسمت زیرین بنا، از طرف در ورودی دارای ایوانی است با ۱۰ ستون که هر ستون علامت یک قرن است و ۱۰ قرن اشاره به هزارهٔ ابوعلی است. از طرف دیگر، ابوعلی دانشمندی است، بلندپایه با دانش‌های متعدد، فلسفه، حکمت، پزشکی، موسیقی، کیمیا و غیره که بعضی‌ها او را متفکر دوازده دانش دانسته‌اند.

طرح آرامگاه ابن سینا را هوشنگ سیحون به سبک معماری دوره و سده‌ای که بوعلی سینا در آن می‌زیسته از روی قدیمی‌ترین بنای تاریخ دار اسلامی یعنی برج گنبد قابوس در شهر گنبد کاووس اقتباس کرد.

از میان دیگر پروژه‌های طراحی و ساخته شده می‌توان به آرامگاه بزرگانی چون خیام، کمال‌الملک، ابن سینا، نادرشاه افشار و ده‌ها آرامگاه دیگر اشاره کرد.

وی همچنین طراح بنای «موزه توس» در ۱۳۴۷ و همچنین ساختمان مرکزی بانک سپه در میدان توپخانه تهران، مجتمع آموزشی فرح، ساختمان‌های سازمان نقشه‌برداری کشور، کارخانه نخ‌ریسی کوروس اخوان، کارخانه آرد مرشدی، مجتمع آموزشی یاغچی آباد، سینما آسیا، سینما سانترال (سینما مرکزی)، کارخانه کانادا درای (زمزم کنونی) در تهران و اهواز، کارخانه یخ‌سازی کورس اخوان و حدود ۱۵۰ پروژه مسکونی خصوصی را بر عهده داشته‌است.(۲)

هوشنگ سیحون و نقاشی

هوشنگ سیحون علاوه بر تبحر و تخصص در معماری به نقاشی از مناظر و روستاهای ایران نیز می‌پرداخت و نمایشگاه‌هایی از این آثار خود در ایران و در خارج از کشور برپا کرده‌است. آثار وی در نمایشگاهی در دانشگاه ماساچوست در ۱۹۷۲میلادی در کنار آثار هنرمندانی چون پیکاسو و دالی به نمایش درآمد. در این نمایشگاه تابلویی از کلافه‌های خط به نمایش گذاشت که در آن از خطوط موازی و پر پیچ و تاب که هیچ همدیگر را قطع نمی‌کنند، استفاده کرده بود. یکی از نمونه های تابلوی کلاف پرپیچ و تاب این چنین است:

در میان سبک های مختلف نقاشی، سیحون علاقه خاصی به آبرنگ و رنگ روغن داشته اند. او در دوره تدریس و ریاست دانشگاه تهران، دانشجویان را به روستاهای مختلف می برد و همراه با آنها کروکی می کشید.

او از کارهای خود نمایشگاهی در فرانسه برگزار کرد که بسیار مورد استقبال قرار گرفت و سر دبیر مجله آرشیتکتور فرانسه از او اجازه گرفت که کارهایش را به چاپ برساند و این کتاب در دانشگاه معماری ایران تدریس می شود.

”نگاهی به ایران در پاریس” نام کتابی است که مجموعه آثار سیحون در آن به چاپ شده و مجموعه تجربیات و دستاورد های او در کتابی به نام” هوشنگ سیحون” منتشر شده است.

نوعی دیگر از کارهای هنری وی نوعی نقاشی خاص با ترکیب خطوطی است که در فضا  در هم می پیچند. او بیان کرده است که شروع این طرح ها از جلسات خسته کننده اداری شروع شد. در سال ١٩٧٢ میلادی از سوی دانشگاه ماساچوست نامه ای به دست او رسید و از او خواسته شده بود که ۲ طرح برایشان بفرستد اما او ١۶ اثر از نوع کلاف خط را برایشان فرستاد تا آنها به سلیقه خود انتخاب کنند و بعد او نامه ای دریافت کرد که آن آثار بسیار مورد پسند قرار گرفته و آنها تصمیم گرفته اند که سه غرفه برگزار کنند، یک غرفه از آثار پیکاسو و یک غرفه از آثار سالوادور دالی و دیگری هوشنگ سیحون. این نمایشگاه در آخرین سال زندگی پیکاسو برگزار شد.

از دیگر ابتکارات وی می توان طراحی بر روی نمد و ابداع کار با کاغذ ابری نام برد. در نقاشی های وی نقاشی اسب بسیار به چشم می خورد او گفته است “اسب جانور بسیار نیرومند است و نرمش خطوط و انحنای زیبای بدن از هر جانور دیگر زیبا تر است.”

سرانجام این هنرمند خلاق و با ذوق در ساعت چهار و نیم صبح ۲۶ مه ۲۰۱۴ مصادف با درگذشته ۵ خرداد ۱۳۹۳ خورشیدی در بیمارستان ونکوور بر اثر پاره شدن رگ آئورت در ۹۳ سالگی درگذشت.(۳)

منابع:

۱. سخنان محمود درویش در برنامه‌ای با عنوان «خاطرات و تجربیات بیش از نیم قرن همنشینی با هوشنگ سیحون»،یهمن ۱۳۹۸.

۲.امین اعظم (آوریل ۲۰۱۱).«خط در خیال: زندگی و آثار سیحون».

۳.فیروزه خطیبی-(۲۱ خرداد ۱۳۹۳). «هوشنگ سیحون: 'مرا با مشتی از خاک ایران به خاک بسپارید'»