«روز غدیرخم برترین عیدهای امت من است و آن روزی است که خداوند بزرگ دستور داد، برادرم علی بن ابی طالب را به عنوان پرچمدار امتم منصوب کنم، تا بعد از من مردم به وسیله او هدایت شوند و آن روزی است که خداوند در آن روز دین را تکمیل و نعمت را بر امت من تمام کرد و اسلام را به عنوان دین برای آنان پسندید.»(۱)

این جملات مهمی است، منسوب به پیامبر اکرم(ص) که شیخ صدوق در کتاب امالی نقل کرده و روایت صریح و روشن پیامبر خاتم(ص) است از وصی و جانشین خود. ماجرای عید غدیر خم  اشاره به اتفاقی دارد که در آخرین سفر حج رسول الله(ص) رخ داد؛  در سال دهم هجرت، رسول خدا(ص)  به حج رفت و احکام آن را به مردم آموزش داد. به هنگام بازگشت از مکه، در استراحتگاه جُحفه و در غدیر خم، به امر خدا مردمان را گرد آورد و در آن مجمع سترگ، امام علی(ع) را به عنوان جانشین خود به آنان شناساند و فرمود: «هر کس من مولای اویم، علی مولای اوست». البته جانشینی امام علی(ع) سال ها پیش در مکه و در جمع خاندان بنی هاشم انجام گرفته بود اما در غدیر باز بر آن تاکید و هم به اطلاع عموم رسید.

چرا «عید غدیر» بزرگ‌ترین عید مسلمانان است؟

روایات مختلف تاریخی شاهد اینست که عید غدیر خم را بزرگترین عید مسمانان می دانند و از آن با عنوان عید الله الاکبر یاد می کنند. امام صادق(ع) در روایتی در وسایل الشیعه در این باره فرمود: «روز غدیرخم عید بزرگ خداست، خدا پیامبری مبعوث نکرده، مگر اینکه این روز را عید گرفته و عظمت آن را شناخته و نام این روز در آسمان، روز عهد و پیمان در زمین، روز پیمان محکم و حضور همگانی است.»(۲)

شیعیان در سراسر جهان این روز را جشن گرفته، مراسم مختلفی در گرامی‌داشت آن برگزار می‌کنند. برگزاری این جشن خصوصا در سده های اخیر از شعائر شیعه محسوب می‌شود. اما دلیل این ارزش و اهمیت فزاینده عید غدیر خم در مقایسه با دیگر اعیاد شیعه چیست؟ رهبر معظم انقلاب در این باره اینطور توضیح داده اند: اینکه در بعضی از تعبیرات گفته شده است که عید غدیر عیدالله‌الاکبر و از همه‌ی اعیاد بالاتر است، علّت این و وجه این چیست؟ خب، در قرآن کریم آیاتی هست که به غیر از مساله‌ غدیر به مساله‌ دیگری قابل تطبیق نیست. همین آیه‌ معروف «الیَومَ یَئِسَ الَّذینَ کَفَروا مِن دینِکُم فَلا تَخشَوهُم وَ اخشَونِ اَلیَومَ اَکمَلتُ لَکُم دینَکُم وَ اَتمَمتُ عَلیکُم نِعمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الاِسلامَ دیناً» که در اوایل سوره‌ مائده است، با غیر مساله‌ای در وزن و اهمّیّت و اندازه‌ مساله‌ غدیر، قابل تطبیق نیست؛ فقط یک‌چنین مساله‌ای است که می تواند تعبیر «الیَومَ یَئِسَ الَّذینَ کَفَروا مِن دینِکُم» درباره‌اش بیاید. آن‌ افرادی که در مضمون این آیات خدشه کرده‌اند، حرف هایی می زنند، مطالبی گفته‌اند، مخالفان و اشخاصی که قضیّه‌ غدیر را قبول ندارند، این آیه را به نحوی تأویل کرده‌اند، لکن این بخش از آیه قابل تأویل نیست.

امروز روزی است که دشمنان -کفّار- از دین شما مأیوس شدند. چه چیزی مگر بر دین اضافه شد که دشمن را مأیوس کرد؟ آن احکامی که در این آیه، در اوّل سوره‌ مائده، قبل و بعد از این فِقره آمده است، مگر چقدر اهمّیّت دارد؟ این تعبیر درباره‌ نماز نیامده است، درباره‌ زکات نیامده است، درباره‌ جهاد نیامده است؛ درباره‌ هیچ یک از احکام فرعی الهی نیامده است که «اَلیَومَ یَئِسَ الَّذینَ کَفَروا مِن دینِکُم»؛ پس این یک قضیّه‌ دیگری است؛ غیر از این احکام فرعی است. آن قضیّه چیست؟ قضیّه‌ رهبری جامعه‌ اسلامی؛ قضیّه‌ نظام حکومت و امامت در جامعه‌ اسلامی. بله، ممکن است تخلّف کنند -کما اینکه کردند؛ چند قرن بنی‌امیّه و بنی‌عبّاس و امثال اینها با نام امامت و خلافت و مانند اینها، پادشاهی کردند؛ سلطنت کردند- [امّا] این لطمه‌ای نمی زند به فلسفه‌ غدیر. ماجرای تعیین غدیر، ماجرای تعیین ضابطه است، تعیین قاعده است.

یک قاعده‌ای در اسلام درست شد؛ پیغمبر اکرم(ص) در ماه‌های آخر عمر، این قاعده را وضع کرد؛ آن قاعده چیست؟ قاعده‌ امامت؛ قاعده‌ ولایت. جوامع بشری از دیرباز حکومت داشتند؛ بشر انواع و اقسام حکومت ها را تجربه کرده است؛ اسلام این حکومت ها را، این نوع قدرتمندی‌ها و قدرت‌مداری‌ها را قبول ندارد؛ امامت را قبول دارد. این قاعده‌ اسلام است؛ غدیر این را بیان می کند ... قاعده‌ حکومت و اقتدار و قدرت‌مداری در جامعه‌ اسلامی، با غدیر معیّن شد و پایه‌گذاری شد؛ اهمّیّت غدیر این است.

اهمّیّت غدیر فقط این نیست که امیرمؤمنان را معیّن کردند؛ این هم مهم است امّا از این مهم‌تر این است که ضابطه را معیّن کردند، قاعده را معیّن کردند؛ معلوم شد که در جامعه‌ اسلامی، حکومت سلطنتی معنا ندارد، حکومت شخصی معنا ندارد، حکومت زَر و زور معنا ندارد، حکومت اشرافی معنا ندارد، حکومت تکبّر بر مردم معنا ندارد، حکومت امتیازخواهی و زیاده‌خواهی و برای خود جمع کردن و افزودن معنا ندارد، حکومت شهوت‌رانی معنا ندارد؛ معلوم شد که در اسلام این‌جوری است. این قاعده در غدیر وضع شد. وقتی این قاعده وضع شد، آن‌وقت «یَئِسَ الَّذینَ کَفَروا مِن دینِکُم»؛ دیگر دشمن ها از اینکه بتوانند مسیر این دین را تغییر بدهند، مأیوس می شوند؛ چون مسیر دین آن‌وقتی تغییر پیدا می کند که آن نقطه‌ اصلی، آن هسته‌ اصلی تغییر پیدا کند؛ یعنی هسته‌ قدرت، هسته‌ مدیریّت، هسته‌ ریاست؛ اگر تغییر پیدا کند، همه‌چیز تغییر می کند؛ بله در واقعیّت عملی، تغییراتی به وجود می‌آید و افرادی از قبیل خلفای بنی‌امیّه و بنی‌عباس سرِ کار می‌آیند به‌عنوان اسلام، حجّاج‌بن‌یوسف هم [سرِ کار] می‌آید، امّا اینها دیگر ضابطه را نمی توانند به هم بزنند.

امروز اگر افرادی در دنیای اسلام؛ آنهایی که با معارف اسلامی آشنا هستند، مراجعه کنند به قرآن، مراجعه کنند به ضوابطی که در قرآن برای بندگی حق و زندگی و جهت‌گیری بندگان حق -یعنی ملّت ها- در قرآن معیّن شده است، امکان ندارد به نتیجه‌ای برسند، جز نتیجه‌ امامت امیرالمؤمنین (ع) و آنچه دنباله‌ او است. این ادّعای ما است و می توانیم این ادّعا را کاملاً ثابت کنیم. هر شخصی در دنیای اسلام، روشنفکران، متفکّران، صاحبان عقیده، افرادی که از اوّل با یک عقیده‌ دیگری بار آمده‌اند، اگر قرآن را و ارزش های قرآنی و ضوابط قرآنی را برای زندگی جوامع بشری ملاک قرار بدهند، به هیچ نتیجه‌ای نمی رسند جز اینکه شخصی مثل علیّ‌بن‌ابی‌طالب (ع) بایستی بر جوامع اسلامی حکومت بکند؛ یعنی راه، این است؛ راه، امامت است. این مربوط به غدیر. (۳)

تابلوی غدیر اثر استاد فرشچیان

کتابشناسی غدیر خم

گذشته از سخنان و اظهارات نقلی علما و روحانیون در باره واقعه غدیر خم، اسناد موثق تاریخی نیز در این باره وجود دارد که از مهمترین منابع قابل استناد کتاب الغدیر علامه امینی است. کتاب اَلْغَدیر فِی الْکِتابِ وَ السُّنّة وَ الْاَدَب، مشهور به الغدیر کتابی به زبان عربی با موضوع اثبات امامت و خلافت بلافصل امام علی(ع)  در واقعه غدیر است که در ۱۱ جلد تنظیم شده و جلد نخست، به بررسی سند حدیث غدیر اختصاص دارد. امینی حدیث غدیر را یقین‌آورترین و متواترترین حدیث منقول از پیامبر(ص)  می‌داند. وی بدین منظور سند حدیث را از صحابه و تابعان تا علمای سده ۱۴ قمری با تکیه بر منابع اهل سنت ذکر می‌کند. او در جلد نخست نام ۱۱۰ تن از صحابه پیامبر و ۸۴ تن از تابعانِ روایت‌کننده واقعه غدیر را گردآورده است. امینی در ۶ جلد بعدی، شاعران غدیر را معرفی و اشعار آنها را نقل کرده است.  

امینی برای نوشتن این کتاب به کتابخانه‌های کشورهای مختلف از جمله هند،  مصر و سوریه سفر کرده است. چنانکه علامه امینی گفته، او بیش از ۱۰۰هزار کتاب را دیده و بیش از ۱۰ هزار کتاب را مطالعه کرده است. نوشتن کتاب الغدیر بیش از ۴۰ سال طول کشیده است. درباره الغدیر کتاب‌ها و پایان‌نامه‌های متعددی نوشته شده است. همچنین موضوعات مطرح‌شده در الغدیر به صورت یک مجموعه موضوعی در ۲۷ جلد منتشر شده است.

منابع:

۱. شیخ صدوق، امالی، ۱۳۷۶ش، ص۱۲۵

۲. حرعاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۸، ص۸۹

۳.بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم به مناسبت عید غدیر ۱۳۹۵