علی باقرزاده ادیب، نویسنده و یکی از شاعران نامدار خراسان است که در قطعه سرایی ید طولایی داشت و از سرآمدان روزگار خود در سرودن قالب قطعه بود به همین دلیل به شهرت فراگیر دست یافت.

شاعر باید مطالعه کند و با رفتار و کردار و گفتار خویش بتواند درس زندگی و پیشرفت را به جامعه بیاموزد. تنها در گوشه‌ای نشستن و حدیث غم و درد گفتن، دست از کار کشیدن است. اینها بخشی از گفته های علی باقرزاده شاعر چیره دست و نامدار خراسانی است.

علی باقرزاده متخلص به بقا در ۱۱ تیر ۱۳۰۸ خورشیدی در مشهد دیده به جهان گشود. پدر وی در جوانی برای کار و تلاش از یزد به روسیه تزاری مهاجرت کرد اما پس از انقلاب کبیر شوروی به ایران مراجعت کرده و در مشهد ماندگار شدند. باقرزاده تنها پسر خانواده بود، بنابراین پس از درگذشت پدر با وجود علاقه زیاد به تحصیل مجبور شد، برای اداره خانواده در حجره پدر به کار تجارت چای بپردازد. در جریان این کار شرکت سهامی کارخانجات تولیدی ثابت خراسان که کارخانه قند فریمان وابسته به آن بود از باقرزاده دعوت به همکاری کرد و در ۱۳۴۶خورشیدی وی سرپرستی آنجا را بر عهده گرفت و با کمک عده ای از افراد معتقد و علاقمند توانست وضع نابسامان کارخانه را بهبود ببخشد و عضویت هیات مدیریه و همچنین ریاست آن شرکت را نیز عهده دار شود. باقرزاده برای اینکه از علاقه خود دور نشود در مواقع تعطیلی تجارتخانه یا شب ها مدتی را صرف تعلیم زبان انگلیسی در کلاس های ایران و انگلیس و مدتی نیز برای آموختن زبان عربی وقت می گذاشت. از جمله استادها و مربیان وی که جهت آموختن زبان انگلیسی و عربی و برخی تعلیمات دیگر از حضور آنان بهره مند می‌شد، ﻣﺠﺘﺒﻲ ﻣﻴﻨﻮی، ﺑﺪﻳﻊ اﻟﺰﻣﺎن ﻓﺮوزاﻧﻔﺮ، ﺳﻌﻴﺪ ﻧﻔﻴﺴﻲ، ﻣﺤﻤﻮد ﻓﺮخ، ﺟﻤﺎل زاده، ادﻳﺐ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮری (ﺛﺎﻧﻲ) بود و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺮآن را ﻧﺰد ﻣﻴﺮزاﻋﻠﻲ اﻛﺒﺮﻧﻮﻏﺎﻧﻲ ﻣﺆﻟﻒ ﺳﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ آموخت. در همان زمان پیشنهادات مختلفی برای قبول مسوولیت سیاسی به وی داده شد، برای نمونه در اوایل انقلاب از طرف استاندار وقت جهت اداره اتاق بازرگانی و صنایع بازرگانی استان انتخاب شد و در سال های ۱۳۵۸تا ۱۳۵۹ خورشیدی این مسوولیت را عهده دار بود. پس از مدتی دفتر وزارت از وی تقاضای عضویت در هیات امنای دانشگاه فردوسی مشهد را کردند، بدین ترتیب با توجه به علاقه شدید باقرزاده به آموزش و تحصیلات عالیه و مباحث فرهنگی و مراوده داشتن با افراد شایسته و برگزیده مملکت عضویت هیات امنای دانشگاه فردوسی را پذیرفت.

بنابراین عضو هیات ﻣﺪﻳﺮه و ﺳﺮﭘﺮﺳت ﺷﺮﻛﺖ ﺳﻬﺎمی ﺗﻮﻟﻴﺪی و صنعتی ﺛﺎﺑﺖ ﺧﺮاﺳﺎن در ﻣﺸﻬﺪ، رییس اتاق ﺑﺎزرﮔﺎنی و ﺻﻨﺎﻳﻊ و ﻣﻌﺎدن ﺧﺮاﺳﺎن، عضو هیات امناء خراسان، عضو ﻫﻴﺄت اﻣﻨﺎء اوﻗﺎف ﺧﺮاﺳﺎن، ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺄت اﻣﻨﺎء داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎی ﺷﻤﺎل ﺷﺮق ﻛﺸﻮر، ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺄت ﻣﺆﺳﺲ ﺑﻨﻴﺎد داﻧﺸﮕﺎهی ﻓﺮدوسی، ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺄت اﻣﻨﺎء ﺑﻨﻴﺎد داﻧﺸﮕﺎهی ﻓﺮدوسی و ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺄت ﻣﺪﻳﺮه ﺷﺮﻛﺖ ﺳﻬﺎمی ﻗﻨﺪ ﺑﻴﺴﺘﻮن از مسوولیت های باقرزاده بود که در طول حیات خود بر عهده گرفت. ﺷﺮح زﻧﺪﮔﺎنی و اقدامات این شاعر نامدار در رﺳﺎﻧﻪﻫﺎی ﻋﻤﻮمی ﻛﺸﻮر و ﻛتاب های ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﺟﻤﻠﻪ ۱۰ ﭼﻬﺮه، ۱۰ ﻧﮕﺎه، ﺷﻌﺮ اﻣﺮوز ﺧﺮاﺳﺎن، ﺻﺪ ﺳﺎل ﺷﻌﺮ ﺧﺮاﺳﺎن، ﺗﺬﻛﺮه ﺷﻌﺮای ﻳﺰد، ﻣﺸﺎﻫﻴﺮ ﻳﺰد و … به چاپ رسیده است.

علی باقرزاده شاعری خیّر و نیک اندیش

باقرزاده نه تنها شاعر بلکه یک خیّر مدرسه ساز، کارآفرین موفق و مدیر نمونه هم بود. این ادیب سرشناس در زمانی که عضویت هیات امنای دانشگاه فردوسی را داشت به تاسیس هیات خیریه خوابگاه سازان پرداخت، نخستین برنامه آنها تاسیس خوابگاهی برای ۵۰۰ دانشجوی دختر بود که البته در این کار موفق نیز بودند. همچنین باقرزاده از مایملک خود زمینی یک هزار متری را جهت ساخت، خوابگاهی برای متاهلین اختصاص دادند و آنرا نیز به کمک پسران خود در قالب ۶۰ آپارتمان به پایان رساندند. در واقع بقا بازرگانی است، بصیر و خبیر، درستکار و نیکوکار که «هنر زندگی» را نیک آموخته و آموخته‌ها را به کار بسته است. در نتیجه، توانست با درایت و کفایت خدادادی، ایجاد کار و شغل کند و منشأ خدمات اجتماعی ارزنده‌ای شود. از دیگر کارهای عامه پسند وی ساخت ۲مدرسه ابتدایی و راهنمایی در روستا بود. همچنین ساخت دبستان و دبیرستانی به نام همسرش در منطقه ۵ مشهد و وقف کتابخانه ۳هزار جلدی خودش به آستان قدس رضوی و وی ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ وزﻳﺮی ﻳﺰد نیز در کارنامه وی ثبت شده است.

خدمات فرهنگی و علمی

این شاعر چیره دست از۱۰ ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﻪ ﺳﺮودن ﺷﻌﺮ ﭘﺮداﺧت که آﺛﺎر ﻣﻨﻈﻮم و ﻣﻨﺜﻮرش در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت از ﻗﺒﻴﻞ ﺧﻮاﻧﺪﻧﻲ ﻫﺎ، ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﺮاﺳﺎن ﭘﺎژ، ﻛﻴﻬﺎن ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ، آﺳﺘﺎن ﻗﺪس رﺿﻮی ( ﻣﺸﻜﻮه)، ﻧﺪای ﻳﺰد و … به چاپ رسید از جمله این آثار می توان می توان به زﻻل بقا (دیوان شعر)، بزم محبت (مدایح، مراثی و کلمات اﺋمه اطهار) و قطعه‌های وی اشاره کرد در واقع عمده شهرت باقرزاده در قطعه‌سرایی بود. باقرزاده در کنار شاعرانی چون مهدی اخوان ثالث و محمد قهرمان در زمره شاعران نامدار خراسان بود در قدر و منزلت این شاعر نامدار همین بس که آیت الله خامنه ای نیز برای مراسم بزرگداشت وی در ١٣٩٢ خورشیدی در مشهد، پیامی صادر فرمودند: این دوست دیرین و شفیق یکی از بازماندگان کم‌شمار مجموعه‌ ای از شاعران چیره‌دستی است که در برهه‌ ای از زمان، مشهد را کانون شعرِ سرآمد و ممتازِ دوران خود ساخته و زبان شعردوستان و شعرشناسان را به تحسین و تکریم جایگاه ادبی خویش گشوده بودند. قطعه‌های بقا همچون قطعه‌هایی از دیبای رنگین و خوش‌نگار در انبوه غزل و قصیده‌ ممتاز آن دورانِ مشهد، جلوه‌ ای ویژه و چشم و دل‌نواز داشت.

همچنین از این شاعر خراسانی در حدود ٢٦ مقاله در مجلات و انتشارات مختلف به چاپ رسیده است، برای نمونه اشعار وی در جرایدی مانند یغما، وحید، مشکوه و مجله فرهنگ و آموزش و پرورش و نیز برخی کتاب های درسی چاپ و منتشر شده است که تعدادی از آنها به زبان انگلیسی نیز ترجمه شده اند. کتاب های لطیفه ها در باب حاضر جوابی های شاعران، تراز یزدی در باب زندگی عبدالوهاب تراز، ۱۰ مقاله در کتاب سال مشهد، چهل حدیث، یاد مادر، دیوان شعر زلال بقا، سفر به مسکو و سن پترزبورگ با همکاری دکتر رزم جو، سفر به مسکو و سیر آفاق در باب سفر به کشورهای آسیا، اروپا، آفریقا و آمریکا از جمله آثار او است. محمد تقی راشد محصل عضو شورای واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی درباره باقرزاده می گوید: من از دوران نوجوانی که به اقتضای سن، دوران خواندن است با استاد باقرزاده آشنا شدم و اشعار او را می خواندم. استاد باقرزاده که علاوه بر شاعری انسانی خیّر و نیک اندیش هم هست، اشعارشان حکمی و اندرزی است. از این رو شعر باقرزاده در شمار اشعار تعلیمی قرار می گیرد.

علی باقرزاده افزون بر کتاب‌های پژوهشی و مجموعه شعرهایی که از خود و دیگران منتشر کرد، آثاری مبتنی بر شرح سرگذشت خود به چاپ رسانده است. در پیچ و خم زندگی: خاطرات هشت دهه عمر، مهم‌ترین کتابی است که در این زمینه می‌توان به آن پرداخت. او در این اثر کوتاه که در ۸۸ صفحه در ۱۳۹۳خورشیدی به چاپ رسیده است، در ۸ بخش، خاطرات خود را از دوره‌های مختلف زندگی شرح داده است. هر بخش دهه‌ای از زندگی او را در بر می‌گیرد. برای نمونه، در بخش نخست، او خاطراتی از خانه پدری‌ خود در مشهد و ماجراهای کودکی را روایت می‌کند یا در بخش دوم به روزهای خروج رضاخان از ایران و اشغال کشور به دست قوای روس و انگلیس در شهریور ۱۳۲۰خورشیدی می‌پردازد. همچنین قسمت‌هایی از کتاب «در پیچ و خم زندگی...» خاطره‌هایی از سفرهای او را به شهر اجدادی‌اش یزد و نیز کشورهای هندوستان و عراق و افغانستان و آمریکا را در بر می‌گیرد.

برخی از ویژگی های شعری باقرزاده از نگاه شاعران ایرانی

حمید رضا نویدی مهر پژوهشگر در خصوص وجوه شعری این شاعر چیره دست خراسانی گفت: شعر بقا بیشتر در قالب‌های عروضی و به سبک کلاسیک است اما هم از جهت مضمون و هم از جهت ساختار، تنوع کم نظیری دارد. محتوای ۲۴ اثر منتشر شده وی را مضمون‌های حکمی و اندرزی و گزارشی و غیر آن ها دربرمی‌گیرد. بقا به سبب حافظه بسیار قوی و به خاطر سپردن مضامین دَلکش نویسندگان بزرگ، به راحتی توانسته است نکات زیبا و اثرگذار اخلاقی و اجتماعی را جذب و بازآفرینی کند. او استاد قطعه و شعر تعلیمی است زیرا به عنصر اخلاق و منزه بودن کلام در ساحت شعر و ادب بسیار بها می‌دهد، از این رو است که در آثارش با کلامی لغو و بیهوده مواجه نیستیم. شعرش نظمی پاکیزه و استوار دارد که می‌کوشد، زیبایی‌هایش را در چارچوب سبک فخیم خراسانی به مخاطبانش عرضه کند. حسن سلوک، کم توقعی، گشاده دستی، صداقت و مهربانی، نیکوکاری و مشارکت فعال و مدام در امور خیریه، سیمای مردمی و انسان دوست «بقا» را به جامعه معرفی کرده است.

همچنین از ویژگی‌های باقرزاده سفرهای برون مرزیِ بسیاری است که در کنار سفرهای زیارتی داشته است. این جهانگردی و سیر آفاق که با تأمل و مطالعه و ژرف‌نگری همراه بوده، پختگی فکر و اطلاعات گسترده‌ای به وی بخشیده که در شعرش جلوه‌گر است. در شعر بقا، طنز ملیح جایگاهی ویژه دارد و محفوظات فراوان، از وی سیمای شاعری مناسبت‌گوی را به جامعه معرفی می‌کند به طوری که برای بیان هر مطلبی، مصداقی از بزرگان ادب را در چنته دارد که گاه حاصل بازآفرینی‌های ذهن خلاق اوست. با این حال او فردی باوفا و مبادی آداب است و هیچ گاه از محدوده ادب خارج نمی‌شود.

مصطفی محدثی خراسانی شاعر و نویسنده ایرانی درباره باقرزاده می نویسد: اگر ملک الشعرای بهار آخرین درخت تناور شعر شکوهمند خراسان با هیمنه تاریخی اش باشد، محمد قهرمان، احمد کمالپور، مهدی اخوان ثالث، غلامرضا قدسی، ذبیح الله صاحبکار، محمدرضا شفیعی کدکنی و علی باقرزاده نسلی بودند که پس از او همچنان توانستند آن هیمنه و شکوه شعر خراسان را آینه گردانی کنند. ویژگی هایی چون: دانش و بینش عمیق، مشرب و منش معرفتی برخاسته از فرهنگ و ادب فارسی، تواضع و فروتنی، حضور فعال و مستمر و تاثیرگذار در انجمن های ادبی که عمدتاً خود بنیانگذارش بود، شاگردپروری و انفاق تجربه و علم، ترجیح ندادن هیچ مقام و موقعیتی بر شعر و بسیاری فضیلت های دیگر، وجوه مشترک شخصیت و زندگی این هفت شاعر بزرگ سده اخیر خراسان است.

وفات

سرانجام این شاعر فرزانه مشهدی در ۱۸آذر ۱۳۹۵خورشیدی دیده از جهان فروبست و در مقبره‌الشعرای خراسان به خاک سپرده شد. مقبره‌الشعرای خراسان در جوار مزار فردوسی واقع است و تعداد انگشت‌شماری از سخنوران خراسانی از جمله احمد گلچین معانی، احمد کمال‌پور، عماد خراسانی، ذبیح‌الله صاحب‌کار و محمد قهرمان در آن‌جا آرمیده‌اند. آیت‌الله خامنه‌ای در پیامی در ۲۰ آذر ۱۳۹۵ خورشیدی درگذشت باقرزاده را تسلیت گفتند در پیام تسلیت ایشان آمده بود:خبر تأثرانگیز درگذشت دوست دیرین و شاعر فرزانه آقای حاج علی‌آقا باقرزاده متخلص به «بقا» را دریافت کردم. ایشان شاعری شیرین‌سخن و انسانی نیک‌اندیش و رفیقی باصفا بود، با طبعی روان و شعری متضمن نکات اخلاقی و اجتماعی و مجالستی دلنشین و رفتاری بزرگوارانه و سرشار از ادب و صمیمیّت، قطعاتی از شعر او در شمار آثار برجسته‌ی شعر معاصر است که نام او را در دفتر شعر کشور ماندگار خواهد کرد.