مورگان فورستر در یکم ژانویه ۱۸۷۹ میلادی در لندن و در خانواده ی ایرلندی/ولزی از طبقه متوسط دیده به جهان گشود. وقتی که تنها ۲ سال داشت، پدر خود را از دست داد. وی برای تحصیل وارد مدرسه تورن‌بریج شد اما بعدها نظام آموزش عمومی انگلیسی را مورد انتقاد قرار داد. در ۱۸۹۷ میلادی به کینگز کالج کمبریج رفت و در آنجا برای نخستین بار توانست تمایلات فکری خود را دنبال کند؛ سپس به عضویت گروهی به نام حواریون درآمد که از دانشجویان لیسانسی تشکیل شده بود که با یکدیگر به بحث درباره موضوع‌های فلسفی و ادبی می‌پرداختند. او بیشتر به دلیل نقدهای قدرتمند و تاثیرگذاری که در دنیای ادبیات داشت به شهرت رسید. وی پس از پایان دانشگاه به همراه مادرش به دور اروپا سفر کرد و به روستایی به نام ویبریج نقل مکان کرد و در آنجا برخی از رمان های خود را به رشته تحریر درآورد. فورستر در ۱۹۱۵ میلادی و در هنگام جنگ جهانی اول به مصر رفت و به صورت داوطلبانه برای کمیته بین‌المللی صلیب سرخ به مدت سه سال در اسکندریه به خدمت پرداخت و بعد به انگلیس بازگشت. البته فورستر پیش از شروع جنگ جهانی اول، چهار رمان مهم به چاپ رسانده بود. همچنین وی بعدها از طرف دانشگاه کمبریج پیشنهاد کار دریافت کرد و از آن پس در دانشگاه روزگار گذرانید.

ورود به عرصه نویسندگی

فورستر پس از پایان دانشگاه نوشتن را به صورت جدی دنبال کرد در ۱۹۰۱ میلادی همراه با مادرش به ایتالیا و یونان سفر کرد. این سفرها الهام‌بخش ۲ رمان و داستان کوتاه با نام‌های آنسوی پرچین و رمان جایی که فرشتگان می‌ترسند گام بردارند، شد. از دیگر آثار این منتقد ادبی می توان به رمان اتاقی با منظره اشاره کرد، همچنین وی در ۱۹۱۰ میلادی رمان هواردز اند را منتشر کرد که به نخستین موفقیت چشمگیرش تبدیل شد. سپس در ۱۹۱۳ میلادی به هند سفر کرد و اثری به نام رمان موریس از خود برجای گذاشت. این رمان نویس برجسته بار دیگر در ۱۹۲۴ میلادی به هند سفر کرد و این بار رمان گذری به هند را منتشر کرد که با نقدهای مثبتی روبه رو شد. همچنین او از نویسندگانی است که توانست، تأثیر بسیاری بر نویسندگان زمان خود بگذارد و حتی آثار نویسندگان کشورهای دیگر همچون نویسندگان آمریکایی را متحول کند. این تأثیرگذاری بر همینگوی، جان آپدایک و فاکنر آنچنان آشکار است که آنان خود نیز بر تأثیرپذیریشان از فورستر اذعان دارند.

فورستر رمان را به منزله مرطوب‌ترین نواحی ادب می دانست که صدها جویبار آن را آبیاری می‌کند. جویبارهایی محصور در میان ۲ رشته کوه که با حالت تیز و قائم سر برنیافراشته‌اند، یعنی شعر و تاریخ. فورستر همچنین معتقد بود که رمان متنی است منثور که از ۵۰ هزار کلمه بیشتر است. همچنین گرچه این رمان نویس نامدار در سال های جوانی داستان های بسیاری منتشر کرد اما در سال های آخر عمر به فعالیت‌هایی غیر از داستان‌نویسی روی آورد. وی در این ارتباط می‌گوید: اکثر اوقات زندگی بسیار خسته کننده می‌شود و در پس این همه صحبت و کتاب دست آخر مجبور به مبالغه درباره زیبایی ها می‌شود. فورستر همچنین در مصاحبه‌ای دیگر در پاسخ به این پرسش که چرا می‌نویسی می‌گوید: برای پول و اندکی محبوبیت میان آنهایی که دوستشان دارم اما آنچه فورستر را در میان دیگر نویسندگان به عنوان نویسنده‌ای شاخص مطرح می‌کند، تأکید او بر این نکته است که نویسنده باید مقوله نثر را با احساسات درونی خود درآمیزد تا صاحب روح شود و دیگر آنکه بر رسالت رمان در هدایت انسان برای زندگی بهتر تأکید فراوان دارد.

جنبه های رمان

جنبه‌های رمان بر پایه مجموعه‌ای از سخنرانی‌های این نویسنده در کالج ترینیتی کمبریج گردآوری و تدوین شده است. فورستر در این سخنرانی‌ها روی جنبه‌های مختلف رمان مانند داستان، شخصیت‌ها، طرح، فانتزی، انگاره و آهنگ به طور خاص در ادبیات انگلیسی تمرکز دارد. این کتاب در ایران نخستین بار در ۱۳۶۹ خورشیدی با ترجمه‌ ابراهیم یونسی در انتشارات امیرکبیر و سپس نگاه منتشر شد و به چاپ هفتم رسید. این کتاب در هشت بخش نگاشته شده که بخش اول شامل مقدمه است. در این مقدمه فورستر به افرادی که در تدوین و نگارش این کتاب نقشی داشته‌اند، اشاره می‌کند. او کلیاتی از آثار داستانی دنیا را هم مرور می‌کند اما تاکیدش روی ادبیات انگلیسی است. او در این بخش نویسنده و به دنبال آن منتقد خوب و بد را از هم جدا دانسته و هر کدام از این گروه‌ها را با دلایل محکمه‌پسند خودش بررسی می کند. در بخش دوم مخاطب را با داستان آشنا می‌کند. همچنین مهم‌ترین جنبه‌ اصلی رمان داستان‌سرایی است، او در این بخش به اهمیت قدرت داستان‌پردازی در یک رمان و تاثیر آن در ماندگاری یک اثر اشاره می‌کند.

پس از بررسی داستان که یکی از ساده‌ترین و اساسی‌ترین جنبه‌های رمان است به موضوع بازیگران و طرح داستان می‌پردازد. وی همچنین در این کتاب، بخشی را با عنوان فانتزی می آورد. فورستر در این بخش از تاثیر فانتزی و عنصر خیال‌پردازی در شرح و بسط حوادث داستان حرف می‌زند و تفاوت میان یک خطابه‌ رسمی و داستانی پرکشش را بررسی می‌کند در بخش دیگر این کتاب مخاطب را با نیروی فرابینی و کائنات در شکل‌گیری یک داستان تاثیرگذار و پر از روح و هستی آشنا می‌سازد و در قسمت پایانی، وی به بحث انگاره و آهنگ می پردازد و تاثیر این ۲ عنصر را در جذابیت و درک عمیق‌تر جریان رمان بازگو می کند. بدین ترتیب جنبه‌های داستانی که در این کتاب بررسی شده، هفت عنصر اصلی داستان‌نویسی است: داستان، شخصیت‌ها، طرح، فانتزی، فرابینی، انگاره و آهنگ. او از اصطلاح «جنبه» برای نام بردن این عناصر استفاده می کند، چون معتقد است که خیلی از آن‌ها ممکن است، غیرعملی و مبهم باشد. همچنین فورستر در جریان این کتاب، زمان و دوره‌های زمانی را نادیده می گیرد. همان‌طور که خودش در مقدمه‌ این اثر گفته، رمان‌نویسان انگلیسی همه با هم در اتاقی دایره‌وار نشسته‌اند و هم‌زمان، رمان‌های خود را می‌نویسند. هیچ کدام از این نویسندگان در این اتاقک فرضی به این فکر نمی‌کنند که متعلق به چه دوره‌ای هستند، آن‌ها فقط به قلم و کاغذی که در دست دارند، توجه می‌کنند و رسالت‌شان این است که کتابی بنویسند.

فورستر از جمله نویسندگانی بود که علاوه بر نوشتن داستان های بسیار خوب، نظرات داستان‌نویسی معتبری هم ارایه می داد، برای نمونه وی جنبه ها و مباحث مهم و متعددی در زمینه داستان نویسی را بازگو می کند به همین دلیل بسیاری، او را صاحب عنوان داستان‌نویس داستان‌نویسان و پرآوازه‌ترین رمان‌نویس نیمه نخست سده بیستم می دانند. کتاب جنبه های فورستر یکی از متون پایه نقد ادبی در ایران به شمار می رود که بارهای تجدید چاپ شده است. همچنین باید گفت اگرچه فورستر مجموعه داستان‌ها و رمان‌هایی نیز دارد که در انگلیس بیشتر مورد توجه قرار گرفته است اما در میان نویسندگان و منتقدان ایرانی، وی به واسطه جنبه ها شناخته شد. این رمان در ایران به عنوان یک متن پایه نظری برای شناسایی اصول داستان نویسی و نقد شناخته می‌شد و سال‌ها به عنوان کتاب مرجع در این زمینه در میان نویسندگان و منتقدان دست به دست شده است.

صخره داستانی کوتاه از فورستر

فورستر علاوه بر رمان، داستان‌هایی کوتاه نیز نوشته که نمونه آن داستان «صخره» است. در خلاصه این داستان می‌خوانیم: مردی کنار یک صخره قایقش واژگون می‌شود و با مرگ دست و پنجه نرم می‌کند اما عده‌ای از مردم او را نجات می‌دهند. مرد نجات یافته می‌کوشد تا خلاصی‌اش به دست آن مردم را به نوعی جبران کند. وی تلاش می کند تا شایسته‌ترین ها را به نجات‌دهندگان اعطا کند. در نهایت وی تصمیم می‌گیرد، «هیچ» را به آنان عرضه کند. همه اموالش را به آنان می‌بخشد و پس از آن برای ستاندن صدقه دست به طرف آنان دراز می‌کند تا از طریق بخشایش، حرص و طمع را در آنان بکشد. ابوالفضل آقایی‌پور منتقد ادبی، صخره را چنین نقد کرده است: صخره گامی بزرگ رو به جلو است. فورستر در این داستان چند تغییر تکنیکی و ساختاری ایجاد می‌کند که در داستان‌نویسان قبل از او بی‌سابقه بوده و به نظر سنگ بنایی است، برای آن‌چه ما اکنون شکل صیقل‌یافته‌ترش را به عنوان داستان‌نویسی روز می‌شناسیم؛ تغییراتی که در نهایت باعث ایجاد ایجازی درخشان در اثر او می‌شود و به این ترتیب می‌تواند با کم‌ترین عناصر حرفش را بگوید؛ پدیده‌ای که در ادامه در روح داستان‌نویسی مدرن جاری و ساری می‌شود. اولین تغییری که او ایجاد می‌کند، کوتاه کردن بازه‌ زمانی روایت داستان است. او بازه‌ زمانی روایت را حتی از آن‌چه «آنتوان چخوف» در داستان «اندوه» طراحی کرده بوده (و آن را تا حد ساعتی کاهش داده بوده)، کم‌تر می‌کند و به چند دقیقه می‌رساند. در این داستان دیگر جایی برای گفت‌وگوهای بی‌اهمیت نیست و هر دیالوگی که تأثیر مهمی در کلیت داستان ندارد، محکوم به حذف شدن است. به این ترتیب است که گفت‌وگو در داستان اصالت پیدا می‌کند، فضا می‌سازد و خواننده را درگیر و با داستان همراه می‌کند؛ به طوری که اگر حتی یک دیالوگ را از دست بدهد، ممکن است، اطلاعات مهمی را درباره گذشته‌ شخصیت‌ها یا محتوای داستان از دست بدهد.

گذری به هند و انتقاد از استعمار انگلیس

گذری به هند از دیگر کتاب‌های داستانی این نویسنده برجسته است که با تیراژهای بالا و به سرعت در کتاب‌فروشی‌های تمام دنیا فروخته شد. وی در ۱۹۲۴ میلادی با این کتاب به شهرت جهانی رسید. فورستر نخستین رمان نویس برجسته‌ای است که از استعمار انگلیس در هند انتقاد کرد، وی در این رمان که در دوره سلطه انگلیس بر هند می‌گذرد به ارتباط انگلیسی‌ها و هندی‌ها و نیز تلقی ۲ فرهنگ از جهان و انسان می‌پردازد. گذری به هند از مطرح‌ترین آثار فورستر به شمار می رود. این رمان برنده چند جایزه شد. دیوید لین در ۱۹۸۴ میلادی فیلمی بر پایه این زمان ساخت و در ایران این کتاب توسط حسن جوادی به فارسی ترجمه شد.

رمان آنسوی حریم فرشتگان

رمان آنسوی حریم فرشتگان یکی دیگر از آثار فورستر  است که در ایران به قلم شیرین تعاونی و توسط انتشارات نیلوفر منتشر شد. یکی از تم‌های داستان این رمان نقد آداب و رسوم قراردادی و سنت‌های اجتماعیِ سفت و سخت و رایج در میان خانواده‌های انگلیسی است و این موضوع با آسان‌گیری و خوش‌باشیِ ایتالیایی‌ها مقایسه می‌شود.

درخت و خاطره هواردز اند

یکی دیگر از آثار فورستر درخت و خاطره هورادز اند است که به اعتقاد بسیاری، بهترین رمان او درباره زوال اخلاقی و روحی در انگلیسی است که دگرگونی‌های صنعتی و اقتصادی  را تجربه می‌کند. از دیگر آثار وی می توان به طولانی ترین سفر، اتاقی با منظره، تابستان قطبی اشاره کرد. علاوه بر این فورستر ۲ مجموعه داستان کوتاه به نام‌های اتوبوس فلکی و لحظه ابدی از خود بجا گذاشته که حائز اهمیت بسیار است. وی همچنین به عنوان منتقد ادبی در بسیاری از همایش‌ها به ایراد سخنرانی پرداخته و نظرات ادبی خود را نیز در مجلات و روزنامه‌های مختلف به چاپ ‌رسانده است.

سرانجام این رمان نویس نامدار در۷ ژوئن ۱۹۷۰میلادی  بر اثر سکته در کاونتری دیده از جهان فروبست.