گروهی از روحانیون مبارز در ۱۳۴۲ خورشیدی و بعد از قیام ۱۵خرداد، ایده اولیه تأسیس نهادی با هدف رسیدگی به خانواده افرادی که در مبارزه با رژیم پهلوی جان خود را از دست داده بودند، مطرح کردند. آنها در آن زمان با ایجاد شبکه‌ای به فکر تامین نیازهای زندگی خانواده شهیدان این قیام و امثال آن افتادند، این شبکه و این‌گونه فعالیت‌ها کم و بیش تا زمان پیروزی انقلاب ادامه یافت و در سال های ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ خورشیدی دامنه وسیع‌تری نیز پیدا کرد. سپس تشکیلاتی با عنوان «بنیاد شهید» و با هدفی فراگیرتر جایگزین آن شد. بنیاد شهید انقلاب اسلامی از جمله نهادهایی است که به فاصله یک سال پس از انقلاب اسلامی به عنوان نهادی مستقل تاسیس شد. در حقیقت ملت ایران قبل از پیروزی انقلاب اسلامی شهدایی را تقدیم این نهضت و برپایی جمهوری اسلامی کرد، همچنین وجود توطئه ها و ترورهایی که دشمنان از ابتدای پیروزی انقلاب طراحی کرده بودند، نشان از این داشت که شمار شهدا افزوده خواهد شد و یک سازمانی نیاز بود که متولی مشکلات معیشتی، فرهنگی و مسایل دیگر این افراد باشد به همین منظور امام خمینی(ره) در فرمانی، دستور دادند تا نهادی به عنوان متولی مسایل شهیدان تشکیل شود.

مهم ترین رسالت بنیاد شهید

یکی از مهم ترین رسالت های بنیاد شهید احیا، حفظ و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه است، زنده نگهداشتن نام و یاد شهدا از دیگر وظایف مهم این سازمان به شمار می رود، افرادی که برای برپایی این نظام زحمت کشیدند و در این راه جان خویش را از دست دادند، می بایست که خاطره و یادشان با حفظ آثار، نوشته ها و وصیت نامه هایشان در تاریخ انقلاب بماند. یکی دیگر از اهداف این نهاد شناخت و تعهد جامعه در برابر ارزش های فرهنگ ایثار و شهادت است و اینکه شان، منزلت و حرمت جامعه ایثارگری در جامعه باید حفظ شود. رسیدگی به خانواده های شهدا به لحاظ معیشتی، درمانی، بهداشتی، مسکن و بیمه از جمله دیگر وظیفه هایی محسوب می شود که بر عهده بنیاد شهید قرار گرفته است.

فرمان تاسیس بنیاد شهید و لزوم توجه به خانواده معظم شهدا

در ۲۲ اسفند ۱۳۵۸ خورشیدی امام خمینی (ره) در حکمی مهدی کروبی را به عنوان نخستین رییس بنیاد شهید انتخاب و مدیریت این نهاد را با وظایف و اولویت های مشخص خواستار شدند. ایشان در این حکم بر فراهم کردن رفاه اقتصادی، تحصیلی، شغلی و ... برای خانواده های شهدا و جانبازان تاکید کردند و گفتند باید رسیدگی کامل به خاندان شهدا، آسیب دیدگان و معلولین در این راه، چه در حال انقلاب و چه قبل و بعد از آن به نحو احسن و با مراعات احترام آنان شود، بنابراین لازم است، سازمانی به سرپرستی جنابعالی و هیأتی از معتمدین متدین و آگاه و آشنا بدین گونه امور، برای این مقصد مهم تأسیس شود. دولت و متصدیان امور، موظف هستند مواد زیر را مورد تصویب و اجرای سریع قرار دهند: اولویت فرهنگی: یعنی در مدارس و دانشگاه با تسهیلات مقتضی وارد شوند، اولویت اقتصادی: یعنی مسکن، زمین، وسایل زندگی و سایر ما یحتاج زندگی برای آنان تهیه گردد، اولویت در استخدام: یعنی خانواده شهدا و معلولین در استخدام دولت اولویت داشته و آنان که قدرت خدمت دارند به استخدام دولت درآیند، کارت مجانی برای سوار شدن آنان در اتوبوس های دولتی داخل شهرها تهیه گردد، کارت نیمه بها برای استفاده از وسایل نقلیه بین شهری مثل قطار و هواپیما و غیره، تشکیل دفترچه مخصوص برای قدرت خرید از تعاونی های دولتی، بیمه درمانی و استفاده از کارت ویژه خرید دارو، قرار دادن حقوق رسمی برای معلولین که قدرت کار ندارند و خانواده شهدا بالنسبه به افراد آن خانواده، ایجاد برنامه ‌هایی در رادیو به عنوان معلولین و خانواده شهدا، سازمان موظف است بدون فوت وقت، معلولین و آسیب دیدگانی که احتیاج به معالجه دارند تحت علاج قرار دهد و در صورتی که با تصدیق طبیب لازم است، برای معالجه به خارج کشور بروند، اسباب مسافرت و مخارج معالجه آنان را فراهم نماید.

در راستای فرمان امام (ره) بنیاد شهید در سال های فعالیت خود توانست با مشارکت آموزش و پرورش مدرسه‌هایی را در سطوح ابتدایی، راهنمایی و متوسطه به فرزندان شهیدان اختصاص دهد و نیز با ایجاد دانشگاه به آموزش عالی فرزندان شهدا توجه خاصی مبذول دارد. همچنین با چاپ کتاب و مجله برای سنین گوناگون، تلاش کرد، فرهنگ ایثار و از خودگذشتگی را در جامعه ترویج کند.

ایجاد مدارس و دانشگاه شاهد، مهمترین اقدام فرهنگی در امر توجه به خانواده شهدا و از بزرگترین خدمات بنیاد شهید محسوب می‌شد؛ طرحی که به «طرح شاهد» معروف شد. این طرح به دنبال فرمان امام(ره) در فروردین ۱۳۶۵ خورشیدی که نقطه آغاز اجرایی شدن طرح شاهد بود، صورت گرفت، ایشان در راستای اجرایی شدن این طرح فرمودند: لازم می‌دانم در امور فرهنگی‌ ‌فرزندان عزیزم، این یادگاران شهیدان، معلولین، مفقودین و اسرا، دقت بیشتر نموده و ‌آنان را از کودکستان تا دانشگاه به بهترین وجه اداره نمایید. از آنجایی که جامعه اسلامی‌ ‌ما استقلال و آزادی و جمهوری اسلامی خویش را مدیون ایثارهای غیرقابل ترسیم این‌ ‌عزیزان می‌داند، هر چه سریع‌تر با وزیران آموزش و پرورش و فرهنگ و آموزش عالی‌ ‌طرحی را تنظیم نموده و به شورای‌عالی انقلاب فرهنگی تقدیم نمایید. اعضای محترم‌ ‌این شورا خود توجه دارند که بزرگ‌ترین و خداپسندانه‌ترین ارزش اسلامی خدمت به‌ ‌فرزندان این عزیزان است. «بنیاد مستضعفین» موظف است، تمامی بودجه این کار عظیم را ‌برعهده گیرد و در صورت کمبود، دولت و «بنیاد شهید» و «بنیاد پانزدهم خرداد» اقدام‌ ‌کنند.

مهمترین وظایف بنیاد شهید

‌وظایف این نهاد را از چند جهت می توان بررسی کرد: برنامه ریزی و تلاش به منظور تبیین مفهوم و فلسفه جهاد، شهادت و ایثار، احیا، حفظ و ترویج فرهنگ و روحیه شهادت طلبی و جهاد در فضای جامعه؛ شناسایی و ترویج عوامل رشد و توسعه فرهنگ شهادت طلبی؛ برنامه ریزی و تلاش برای تجلیل و تکریم شهیدان و زنده نگهداشتن یاد و خاطره آنان از طریق برگزاری مراسم یاد بود و سالگرد شهدا؛ حفظ قداست و نگهداری شایسته گلزار شهدا و محور قرار دادن این مرکز در برگزاری مراسم رسمی و مردمی با مشارکت مردم و نهادها و نامگذاری معابر، میادین، مراکز فرهنگی، اجتماعی و اماکن عمومی و ملی به نام شهدا و نصب یادمان های گوناگون شهید و شهادت؛ تعمیق یاد و خاطره شهدا در عرصه فرهنگ، ادبیات، هنر و تاریخ؛ جمع آوری و نگهداری و معرفی آثار فرهنگی، ادبی، هنری، وصایا و دیگر آثار شهدا؛ تشویق، ترغیب و حمایت از اندیشمندان، ادبا و نویسندگان و هنرمندان برای معرفی ویژگی ها و فضایل اسوه های شهادت و ایثار؛ برنامه ریزی و تلاش برای رشد و اعتلای مادی و معنوی خانواده های شاهد در زمینه های امور فرهنگی و آموزشی؛ پیگیری و نظارت امور فرهنگی، تربیتی و آموزشی فرزندان شاهد و زمینه سازی رشد تعالی فکری، روحی، اخلاقی و تحصیلی آنان به منظور پذیرش مسؤولیت های جامعه اسلامی و به دست گرفتن امور جامعه، تلاش در جهت خود اتکایی اقتصادی و تأمین اجتماعی و رفاهی خانواده های شاهد از قبیل فراهم سازی تسهیلات و ارایه حمایت های لازم و آموزش های تخصصی، فنی و حرفه ای جهت ایجاد اشتغال مفید با همکاری مراجع ذیربط؛ تأمین و پرداخت حقوق، مستمری و مزایای خانواده های شاهد واجد شرایط در چهارچوب ضوابط مربوط؛ تأمین مسکن همسر و فرزندان تحت پوشش فاقد مسکن یا دارای مسکن نامناسب با کمک خانواده شاهد و مراجع ذیربط؛ تلاش در جهت حل و فصل در رسیدگی امور حقوقی و قضایی خانواده های شاهد با همکاری مراجع ذیربط از طریق: پیشنهاد و همکاری با مراجع قضایی در تعیین، نصب و عزل قیم و امین و مراقبت بر اعمال اولیاء و اوصیاء و قیّم ها و حضانت کنندگان از صغار شاهد؛ مساعدت و همکاری با مراجع ذیربط در جهت تبدیل و تغییر در اموال و دارایی صغار شاهد در راستای مصالح آنان بر حسب موازین شرعی و در صورت لزوم پی گیری به منظور حل و فصل اختلافات مربوطه تا صدور حکم قطعی و غیره.

این نهاد دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی و اداری است و امور آن برپایه مقررات و قوانین مربوط به نهادهای عمومی غیر دولتی و در چهارچوب اساسنامه مصوبه و آیین نامه های مربوط زیر نظر رییس جمهوری و نظارت عالیه مقام معظم رهبری اداره می شود. همچنین در خصوص روسای آن باید گفت علاوه بر مهدی کروبی که از ۱۳۵۸ تا ۱۳۷۱ خورشیدی ریاست بنیاد شهید بر عهده داشت، افرادی دیگری مسوولیت رسیدگی به خانواده های شاهد، ایثارگر و جانبازان را بر عهده داشتند که از آن جمله می توان به محسن رحیمیان از ۱۳۷۱ تا ۱۳۸۳ خورشیدی، حسین دهقان پوده از ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۸خورشیدی، مسعود زریبافان ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ خورشیدی و محمد علی شهیدی محلاتی که از ۱۳ شهریور ۱۳۹۲ خورشیدی تاکنون ریاست این نهاد بر عهده گرفتند، اشاره کرد.

مهم‌ترین اقدامات بنیاد شهید در دولت یازدهم از نگاه محمد علی شهیدی رییس بنیاد شهید

شهیدی رییس بنیاد شهید پرداخت معوقات خانواده‌های شهدا، اشتغال و مسکن ایثارگران و ساماندهی گلزار شهدا را از مهمترین اقدامات این ارگان در دولت یازدهم ذکر کرد و گفت: قبل از تشکیل دولت یازدهم مشکلات زیادی در خصوص ایثارگران وجود داشت. آنچه که بنیاد شهید و امور ایثارگران از روز اول، با آن روبه‌رو بود، عدم آرامش و اعتماد و در واقع شکافی بود که بین بنیاد و ایثارگران بوجود آمده بود و می‌بایستی برنامه‌ریزی هایی صورت می گرفت تا اعتماد ایثارگران و خانواده های معظم ایشان که جامعه‌ای حدود ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر را تشکیل می دهند، به بنیاد برگردد و آرامش در جامعه ایثارگران شکل بگیرد. همچنین یکی از بزرگترین چالش های مدیریتی کلان بنیاد، عدم پرداخت مطالبات ایثارگران در طول سال‌های گذشته بود که باعث نارضایتی ایثارگران شده بود؛ در همین راستا و با برنامه ریزی های انجام شده توسط بنیاد شهید و امور ایثارگران معوقات سال های ۱۳۷۶ تا ۱۳۹۲ خانواده های معظم شهدا که در دولت های مختلف به علت بار سنگین مالی پرداخت نشده بود، در دولت تدبیر و امید پرداخت شد. همچنین بنیاد شهید و امور ایثارگران به منظور تأمین اشتغال ایثارگران در راستای برنامه ها و سیاست های دولت و استفاده از امکانات و ظرفیت­ های اشتغال زایی دستگاه ­ها با بهره‌گیری از نظرات و پیشنهادهای مسوولان و کارشناسان و همچنین با توجه به قوانین و مصوبات دولت، شورای سیاست گذاری اشتغال و صندوق اشتغال و کارآفرینی ایثارگران را تأسیس کرد و قریب به ۴۵ هزار تن از طریق استخدام در دستگاه‌های دولتی و غیر دولتی و ۳۰ هزار و ۷۵۰هزار از طریق خود اشتغالی و کارآفرینی و در مجموع بیش از ۷۵ هزار  و ۷۵۰ فرصت شغلی ایجاد شده است.